Maciej Adamek

W pracy dokumentalisty nie stronił nigdy od tematów trudnych, ale jednocześnie zawsze dbał o to, by ciężar i mrok równoważyć odpowiednią dawką jasności, lekkości i optymizmu. Interesowali go outsiderzy, osoby, które z różnych powodów żyją poza nawiasem społeczeństwa, ale kamerę często kierował także na dziecięcych bohaterów. Nastolatkami są także główni bohaterowie jego dwóch filmów fabularnych – krótkometrażowej „Fabryki” i debiutu pełnometrażowego „Zdjęcie”.

Zdjęcie | reż. Maciej Adamek

Kiedy Maciej Adamek rozpoczynał naukę w łódzkiej Szkole Filmowej chciał robić filmy fabularne. Dopiero z czasem zrozumiał, że drugi człowiek jest wspaniałym źródłem inspiracji, a kamera może być przepustką do jego świata. Rolą dokumentalisty jest najpierw dokładne poznanie tego świata, a następnie przedstawienie go widzom w sposób możliwie najpełniejszy.

W swoich dokumentach Adamek często kieruje kamerę na outsiderów – ludzi, którym ani media, ani popkultura nie poświęcają zwykle zbyt wiele czasu i uwagi. Przygląda się uważnie (ale jednocześnie dyskretnie i z dużą dozą delikatności) osobom, którym, z wielu różnych powodów, jest trudniej funkcjonować w społeczeństwie, tym którzy znaleźli się poza jego nawiasem (jak bohaterowie filmu „Powrót” i „W drodze”), ale i tym, którzy sami przyjęli na siebie nietypową rolę społeczną (jak bohaterka „Co dzień bliżej nieba”).

I nie opuszczę cię aż do śmierci | reż. Maciej Adamek

W swoim pierwszym filmie dokumentalnym z 1999 roku „I nie opuszczę cię aż do śmierci” Adamek opowiadał o codzienności dwóch niepełnosprawnych mężczyzn w średnim wieku, którzy mieszkają razem, wspierają się i opiekują sobą nawzajem. Bohaterką kolejnego, „Co dzień bliżej nieba”, była siedemdziesięciokilkulatka, która przez ponad 50 lat nosiła włosiennicę – koszulę pokutną, którą zwykle przywdziewali święci, mnisi i asceci po to, by odbyć pokutę, oddalić pokusy cielesne i pamiętać o męczeńskiej śmierci Chrystusa. Konfrontując główną bohaterkę z doświadczeniami innych bohaterów, Adamek stawiał m.in. pytanie o to, czy cierpienie rzeczywiście zawsze ma sens.

W „Powrocie” Adamek pokazał, jak wygląda rzeczywistość blisko 50-letniego mężczyzny, który po 10 latach odsiadki wychodzi z więzienia. Z kolei film „W drodze” to czuły portret bezdomnego małżeństwa, które wytrwale poszukuje miejsca nadającego się do zamieszkania.

W drodze | reż. Maciej Adamek

Bohaterami kilku filmów dokumentalnych Adamka są dzieci. W znakomitym „Konkursie” reżyser skierował kamerę na kilkuletnie uczestniczki konkursu Mini Miss Polski. Przyglądał się codziennym zabawom głównych bohaterek i dyskretnie wypytywał je o marzenia oraz plany na przyszłość. Jak w soczewce w wypowiedziach kilkulatek daje się dostrzec to, czym nasiąkają na co dzień: niespełnione ambicje rodziców, przekonania i system wartości wyraźnie skopiowane od najbliższych dorosłych. To, co najciekawsze dzieje się w tym filmie na drugim planie. Paradoksalnie, za pośrednictwem kilkuletnich głównych bohaterek Adamek pokazał, niczym w krzywym zwierciadle, świat dorosłych.

W znakomitym dwudziestominutowym „Życiu przed tobą” reżyser przyglądał się z kolei dzieciom z przedszkola dla niewidomych w Laskach. Pokazał, czego i jak maluchy się uczą i w jaki sposób odbierają otaczający je świat. Adamek ponownie zapytał dzieci o ich marzenia. Odpowiedzi kilkulatków tym razem nie odzwierciedlały ambicji dorosłych, ale pokazywały, jak wiele musi się zmienić w nas jako społeczeństwie i tworzonej przez nas rzeczywistości, by choć ułamek tych dziecięcych marzeń i planów miał szanse na realizację w przyszłości.

Gry i zabawy dziecięce | reż. Maciej Adamek

W „Grach i zabawach dziecięcych” ponownie – podobnie jak w „Konkursie” – rejestrując bawiące się przedszkolaki, Adamek spoglądał na świat dorosłych, których dzieci konsekwentnie naśladują w zabawie. Dzieckiem jest także główna bohaterka filmu Adamka „Dwa światy” z 2015 roku. To portret rodziny, w której dorasta 12-letnia Laura. Jej rodzice są głuchoniemi – pełnosprawna córka jest ich łącznikiem ze światem osób słyszących, pomaga w załatwianiu wielu codziennych spraw. Dziewczynka ma dodatkowe obowiązki i zdaje sobie sprawę z tego, że jest odpowiedzialna za swoich rodziców. Swoiste odwrócenie ról i „parentyfikacja” Laury nie mają jednak na nią destrukcyjnego wpływu. Dziewczynka jest dojrzalsza od rówieśników, ma inne od nich doświadczenia, ale nie wydaje się przytłoczona narzuconą odpowiedzialnością. Adamek poza obowiązkami dziewczynki i jej wspieraniem rodziców pokazuje także zwykłe, beztroskie zabawy Laury z rówieśnikami i czas na „bycie dzieckiem”.

Nieco inaczej skonstruowany został film „Jestem” z 2004 roku – tu Adamek zdecydował się pokazać rodziców, którzy są gotowi poświęcić wszystko dla swoich ciężko chorych dzieci. Reżyser przygląda się uważnie szpitalnej codzienności trójki dzieci i ich oddanych bez reszty rodziców, zachowując przy tym balans między jasną a ciemną stroną szpitalnej rzeczywistości.

W 2006 roku Adamek wyreżyserował swój pierwszy film fabularny „Fabryka” w ramach programu „30 minut” Studia Munka. To opowieść o pierwszych ważnych samodzielnych życiowych decyzjach. Głównym bohaterem jest 19-letni Adam, który podejmuje dorywczą pracę w fabryce lalek, by zarobić na studia. Spotkanie z pracującą tam dziewczyną zmusi go do innego spojrzenia na rzeczywistość.

Zdjęcie | reż. Maciej Adamek

Dwa lata później, w 2008 roku, Adamek rozpoczął zdjęcia do swojego pierwszego filmu fabularnego „Zdjęcie”.

Jego najlepsze filmy, takie jak „I nie opuszczę cię aż do śmierci”, „Życie przed tobą” czy „W drodze”, były zapisem czułości reżysera wobec bohaterów, delikatności spojrzenia, ale i wnikliwej obserwacji psychologicznej. Podobne założenia artystycznego dekalogu obowiązują również w „Zdjęciu” – pisał w recenzji debiutanckiego filmu Adamka Łukasz Maciejewski.

Dziś powiedzielibyśmy, że debiut Adamka to klasyczny film z gatunku coming of age, a więc film o inicjacji, dojrzewaniu i momencie wejścia w dorosłość. Głównym bohaterem „Zdjęcia” jest 17-letni Adam (Maciej Łagodziński), który ani na moment nie rozstaje się z kamerą wideo. Obiektywu nie kieruje jednak zazwyczaj na ludzi, lecz raczej na przyrodę i obiekty nieożywione. Przed wakacjami Adam znajduje przez przypadek zdjęcie, na którym jest jego mama w ciąży w objęciach mężczyzny. Kim jest ten człowiek? Czy to możliwe, że jego tata (Andrzej Chyra) wcale nie jest jego prawdziwym ojcem?

W tajemnicy przed rodzicami Adam rozpoczyna poszukiwania. Będzie musiał podjąć pierwsze samodzielne, dorosłe decyzje: bez wiedzy rodziców zamiast na obóz pojedzie do babci nad morze, by dowiedzieć się czegoś więcej o tytułowym zdjęciu, ale i o własnych korzeniach i tożsamości. Wakacje będą dla Adama czasem przełomowym –nie tylko ze względu na rozszyfrowanie przeszłości i genezy zdjęcia. Pozna nowych przyjaciół, po raz pierwszy się zakocha. Także za sprawą babci inaczej spojrzy na otaczający go świat.

Zdjęcie | reż. Maciej Adamek

Adamek narrację w swoim debiucie prowadzi niespiesznie, a dialogi ogranicza do minimum. Wykorzystuje swoje spojrzenie dokumentalisty, by uważnie obserwować perypetie bohaterów – tym razem przez siebie wymyślonych. Jest wyraźnie wyczulony na wszelkie fałsze – „Zdjęcie” to obraz w najdrobniejszych szczegółach realistyczny. Jednocześnie wolna praca kamery, statyczne ujęcia podkreślają ulotność upływającego czasu, a wymowna scena, kiedy bohaterowie pływają trumną, na moment przenosi całość w wymiar poetycki i metaforyczny.

– Wcześniej lubiłem przede wszystkim filmy odznaczające się wyrazistym stylem – „Brazil” Terry’ego Gilliama, kino Cronenberga, braci Coen, Tarkowskiego. Byłem pod wrażeniem pracy kamery w „Konformiście” Bertolucciego czy filmach Scorsesego. Z biegiem czasu jednak coraz bliżej mi było do prostoty formalnej kina braci Dardenne czy „Pożegnań” Yôjirô Takity. Nie znaczy to, że przestałem oglądać kino bardziej złożone formalnie. Zrozumiałem jednak, że nie takie filmy chciałbym robić – mówił reżyser Piotrowi Czerkawskiemu na łamach „Dziennika Gazety Prawnej”.

Debiutancka fabuła Adamka miała światową premierę w 2012 roku na Festiwalu Filmowym w Montrealu i został tam nagrodzona „Srebrnym Zenitem”. Na polską premierę kinową film musiał poczekać do 2016 roku.

Zdjęcie | reż. Maciej Adamek

Świetne recenzje i nagrody dla pierwszego fabularnego filmu Adamka (także za scenariusz) nie sprawiły jednak, że reżyser odwrócił się od dokumentu. Przeciwnie – zrealizował kolejne świetne filmy dokumentalne. Poza wspomnianym już filmem z 2015 roku „Dwa światy”, w 2013 roku nakręcił dokument „Razem” – o ludziach, dla których zwierzęta są kimś równie bliskim jak członkowie rodziny lub po prostu tę rodzinę zastępują. Przygląda się w nim opiekunom zwierząt, ich życiu, temu jakie ich potrzeby zaspokajają czworonożni przyjaciele. Jednemu z bohaterów towarzyszy z kamerą w bardzo trudnym momencie, kiedy ten musi pochować swojego ukochanego 14-letniego psa. Adamek pokazuje, jak wspaniałym antidotum na samotność są zwierzęta domowe i jak znakomicie relacja z nimi zaspokaja podstawowe ludzkie potrzeby.

Samotność i sposoby radzenia sobie z nią to zresztą temat, który powraca w wielu filmach Adamka. Podobnie jak choroba, cierpienie i smutek. Reżyser za każdym razem dba jednak o to, by ciężar i mrok równoważyć odpowiednią dawką jasności, lekkości i radości. Adamek sam przyznaje, że ma pewną skłonność do idealizacji świata.

– Kręcę te filmy tak, jak czuję. Myślę, że jestem osobą, która pokazuje świat lepszy niż być może jest naprawdę – mówił w telewizyjnym filmie na temat jego twórczości „Portrety dokumentalne”. I dodawał, że zarówno świat, jak i ludzi postrzega jako dobrych i przyjaznych. Ten optymizm daje się dostrzec w większości jego filmów.

Obecnie reżyser kończy pracę nad dokumentem pt. „Niewypowiedziane” . To portret 26-letniego Mateusza – jąkającego się chłopaka, który chce zrealizować swoje marzenie z dzieciństwa, by zostać mistrzem Polski w akrobatyce.