Anna Kazejak

Uwielbia zderzać swoich bohaterów z marzeniami i wyobrażeniami, do których ich życie nie dorasta. Jej filmy jeden za drugim zyskują świetne oceny u międzynarodowej krytyki. Tak było choćby ze świetnie przyjętą w sekcji Generation Berlinale „Obietnicą” 

Zanim skończyła wydział reżyserski Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, studiowała filmoznawstwo. Za swoje filmy, które pokazywała m.in. na festiwalach w Berlinie, Rotterdamie, Moskwie i Cottbus, zdobyła kilkadziesiąt nagród na całym świecie. Od pierwszych krótkich metraży uznana została za jednego z najciekawszych polskich twórców filmowych swojego pokolenia.

Gdybym miał zaczarowany pierniczek, Anna Kazejak byłaby druga w kolejce po pieniądze Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej, zaraz po mnie – mówił o niej Władysław Pasikowski już dziesięć lat temu, gdy wręczał jej Grand Prix za półgodzinny film „Kilka prostych słów” (2007) podczas festiwalu Łodzią po Wiśle. Dla reżyserki był to film dyplomowy, w którym tempo historii nadawała matka. Czyli znakomita Agata Kulesza, której talent Kazejak pokazała światu cztery lata przed „Różą” Smarzowskiego i sześć lat przed „Idą” Pawlikowskiego.

Kazejak pierwsza odkryła dla polskiego kina talent Agaty Kuleszy. Długo przed jej kreacjami w „Róży” Smarzowskiego oraz „Idzie” Pawlikowskiego

To właśnie matka w „Kilku prostych słowach” ciągle gdzieś biegnie, ucieka, bierze dorywcze prace, często zmienia mieszkania i zdaje się na przypadek. Czy ty nie masz wyobraźni? – mówi do niej córka (Marlena Kaźmierczak), udręczona codziennością bez stałego punktu oparcia. W finale role się jednak odwrócą – dziewczyna zdecyduje się na szczeniacki gest, a matka porzuci maskę wyrośniętej nastolatki. Nawet jeśli tytułowe „kilka prostych słów” jest ledwie początkiem zmiany, która może – ale nie musi – w bohaterkach nastąpić.

Zrobiłam film o kobiecie, która nie chce dorosnąć – tłumaczyła Kazejak. – Moja bohaterka próbuje być trochę nonkonformistką, a trochę hippiską, ale w swoim szaleńczym biegu unieszczęśliwia nie tylko córkę, ale też samą siebie. I Agata Kulesza, i ja jesteśmy matkami, więc starałyśmy się tę postać obronić – opowiadam o kimś, kto za wszelką cenę szuka wolności i w tych poszukiwaniach nie umie postawić sobie granic. Znakomite „Kilka prostych słów” zdobyło kilkadziesiąt nagród na całym świecie, m.in. na festiwalach w Nowym Jorku, Filadelfii, Bolonii, Poczdamie i Warszawie, ale dla Kazejak nie był to pierwszy sukces.

Jej wcześniejsze, realizowane jeszcze w czasie studiów krótkie metraże rozgrywały się głównie na Śląsku (sama reżyserka pochodzi z Bytomia): scenerią były często małe mieszkania w osmolonych blokach i górnicze szyby, a w historiach przewijały się gorące wówczas w Polsce tematy – bezrobocie, emigracja, strajki górników. Tyle tylko, że Kazejak nie kręci kina społecznego: pokazywana bez złudzeń rzeczywistość jest u niej zawsze punktem wyjścia do opowieści o ludziach trochę sfrustrowanych, a trochę naiwnych, łatwo wpadających w marazm i równie szybko odzyskujących życiowy pęd.

fot. Rafał Placek / GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH

Reżyserka przygląda się relacjom, zawsze pękniętym, często narzuconym z góry. Przede wszystkim jednak zderza swoich bohaterów z marzeniami i wyobrażeniami, do których życie ciągle nie dorasta. Jak mówi stara bohaterka jej dokumentu „Bocznica” (2009) do swojej siostry podczas wczasów wagonowych: Prawdziwym szczęściem jest czekanie na szczęście, gdy jest się młodym. Wtedy wydaje się, że wszystko jest możliwe. Dopiero potem widać, że życie to ciągłe wzloty i upadki.

W wielokrotnie nagradzanym (m.in. Grand Prix w Cottbus, Tbilisi oraz Kosovie) krótkometrażowym „Jesteś tam” (2004) osamotniona, buntownicza nastolatka tęskni za prawdziwą bliskością. Kolega zmusza ją do seksu, koleżanka do pocałunku, matka do akceptacji ojczyma, więc nastolatka postanawia wyjechać do Niemiec. A dokładniej do ojca, który okaże się tylko podtrzymywanym przez lata mitem. W „Śląsku”, zrealizowanej przez Annę Kazejak części „Ody do radości” (2005) takim mitem staje się z kolei emigracja – Aga (Małgorzata Buczkowska) chce wyrwać się ze śląskiej beznadziei, wyjeżdża do Anglii, wraca z oszczędnościami (które niedługo straci), ale też poczuciem utraconych złudzeń: Anglia nie miała jej do zaoferowania wiele więcej niż sprzątanie toalet.

„Oda do radości” to zresztą ewenement zrodzony z energii trojga studentów szkoły filmowej (Anna Kazejak, Jan Komasa i Maciej Migas), którzy nie chcieli czekać na fabularny debiut. Najpierw była ich zresztą czwórka – spotykali się w pubach i wynajmowanych mieszkaniach, rozmawiali o swojej reżyserskiej przyszłości i szansach młodych: był to czas, kiedy w Polsce toczyła się zażarta dyskusja o „Pokoleniu Nic”. Postanowili razem (ostatecznie w trójkę, choć najważniejsza była tu determinacja Kazejak) zrobić film – kamerą cyfrową, skromny, zbudowany z trzech półgodzinnych etiud połączonych fabularnymi nićmi i wątkiem emigracji. Ale aż takiego sukcesu się nie spodziewali: najpierw wygrany konkurs na scenariusz Akson Studio, potem Nagroda Specjalna Jury w Gdyni, a w końcu zaproszenie na festiwal w Rotterdamie – „Oda do radości” była pierwszym polskim filmem pokazywanym w konkursie głównym tej imprezy.

Samodzielną fabułą „Skrzydlate świnie” Anna Kazejak debiutowała w roku 2010 – historię zainspirowała notatka prasowa o niemieckich kibicach, których klub upadł i którzy postanowili zostać kibicami do wynajęcia. Jak mówi jeden z bohaterów, który kiedyś z powodu piłki był w stanie przełożyć datę ślubu, kibicowanie to taka przyjemna, niegroźna choroba psychiczna. O ile masz świadomość, że to choroba. Nie potrafią z niej wyrosnąć ani Oskar (Paweł Małaszyński), ani Mariusz (Piotr Rogucki), nawet jeśli piłkarski stadion wydaje się swoistą ucieczką przed dorosłością. Obaj będą zresztą musieli się z nią zmierzyć i podjąć niełatwe decyzje – Oskar „zdradzi” przyjaciół, zacznie kibicować wrogiej drużynie za pieniądze, a za karę będzie musiał przejść nago środkiem miasta.

Współreżyserowana przez Annę Kazejak „Oda do radości” była pierwszym polskim filmem pokazywanym w konkursie głównym festiwalu w Rotterdamie

Scenariusz Anna Kazejak pisała razem z wieloletnim kibicem Domanem Nowakowskim – w trakcie pracy chodziła na mecze, czytała gazety i fora internetowe, ale też konsultowała się z kibicami, którzy wykreślali to, co źle brzmiało w kibicowskim slangu. Imponującą realizację, komediowy ton (mimo ironiczno-gorzkiego finału), ale też znakomite role aktorskie – od Pawła Małaszyńskiego po Agatę Kuleszę i Olgę Bołądź – docenili widzowie: film obejrzało w polskich kinach 350 tys. widzów i był to najchętniej oglądany autorski film polski w 2010 roku.

Swój reżyserski warsztat Kazejak potwierdziła niedługo później przy pracy nad telewizyjnym serialem „Bez tajemnic” (2011-2012) z plejadą najlepszych, polskich aktorów (m.in. Krystyna Janda, Janusz Gajos, Magdalena Cielecka, Marcin Dorociński), ale przede wszystkim swoim drugim pełnometrażowym filmem „Obietnica” zrealizowanym w koprodukcji polsko-duńskiej: warto dodać, że znakomity montaż film zawdzięcza Mortenowi Hojbergowi, montażyście „Nimfomanki” oraz „Pięciu nieczystych zagrań” Larsa von Triera.

W „Obietnicy” Kazejak kontynuuje niejako swój najważniejszy temat – bolesne przekraczanie granicy między dzieciństwem a dorosłością. Dotyczy to grupy nastolatków, którzy w filmie czasem się upijają i kąpią nago w miejscu publicznym albo wymyślają zabawy z koszykami z supermarketów, ale przede wszystkim dwojga z nich – Lily (Eliza Rycembel) oraz Janka (Mateusz Więcławek). Ona nie chce iść za tłumem, w przeciwieństwie do koleżanek nie nosi mocnego makijażu, nie pije, nie przeklina, a pocałunek traktuje jak najpoważniejszą rzecz pod słońcem. On jest w niej zakochany, ale też mocno podporządkowany. Pomysł zabójstwa, który niespodziewanie się pojawia, wydaje się z początku tylko buńczuczną grą w emocjonalne zapasy. Lily myśli jednak o morderstwie na serio, a rozhisteryzowany Janek na serio postanawia okrutny pomysł zrealizować.

Chociaż w „Obietnicy” pojawiają się tak znani aktorzy jak Andrzej Chyra czy Magdalena Popławska, w głównych rolach wystąpi naturszczycy, dla których był to pierwszy kontakt z filmem – Mateusz Więcławek zagrał później m.in. w „Prostej historii o morderstwie” Arkadiusza Jakubika, a Eliza Rycembel zagrała w „Carte Blanche” Jacka Lusińskiego, „Niewinnych” Anne Fontaine oraz „#Wszystkogra” Agnieszki Glińskiej. Lubię odkrywać nowe twarze, nawet jeśli z aktorami niezawodowymi pracuje się inaczej, a często trudniej – opowiada Kazejak.

„Obietnica” została znakomicie przyjęta na festiwalu w Berlinie (pokazywana była w sekcji Generation), doceniona przez krytyków w Danii i Polsce, a także nagrodzona m.in. na festiwalach w Gdyni, Wiedniu, Moskwie i Walencji. Choć punktem wyjścia była prawdziwa historia morderstwa (przy pisaniu scenariusza Anna Kazejak i Magnus von Horn korzystali m.in. z akt sądowych oraz policyjnych raportów o młodocianych przestępcach), film daleki jest od brutalnego realizmu, ale też konwencji czystego kryminału.

Główną bohaterkę obserwujemy z dystansu, nie jesteśmy w stanie jej przeniknąć – tę zewnętrzną perspektywę podkreślają zresztą zdjęcia, montaż oraz dźwięk. W moim filmie nie jest istotne „kto zabił?”, ale co doprowadziło bohaterów do decyzji, jakie podjęli – mówi Kazejak. – Staram się patrzeć na rzeczywistość jak przez dziurkę od klucza. Zaczynam od portretu nastolatków, ich rozemocjonowania, przerostu bodźców. Ale drzwi zostają uchylone szerzej i wówczas widoczna staje się przestrzeń, w jakiej żyją ludzie z ich otoczenia. Również z pokolenia rodziców. To także film o nich. 

Anna Kazejak pracuje teraz nad nowym projektem „Poza strachem” – to historii Kai, która chce ratować małżeństwo na wyjeździe w Bieszczadach, ale orientuje się, że związek od dawna był już fikcją. Stopniowo odzyskuje jednak własny głos i samoświadomość, głównie dzięki poznanemu w Bieszczadach uciekinierowi z Bliskiego Wschodu Tariqowi. To opowieść o poszukiwaniu siebie i wychodzeniu z wewnętrznego kryzysu tożsamości – mówi reżyserka. Ale też o przełamywaniu strachu – przed tym, co nowe i nieznane oraz przed Obcym. Scenariusz filmu rozwijany był m.in. w ramach konkursu scenariuszowego Scripteast, a zdjęcia mają ruszyć w 2017 roku.