Jan Komasa

Jego kino jest jak muzyka, której używa w ścieżkach dźwiękowych. Klasyczne fugi mieszają się ze skandynawską elektroniką, a popowe szlagiery z hip-hopem

Oto miotany skrajnymi emocjami współczesny nastolatek z „Sali samobójców” targa się na własne życie z mazurkiem Chopina w tle, a powstańcy warszawscy w „Mieście 44” przedzierają się przez kanały w rytmie dupstepu. Ale ta szalona mieszanka pozornie nieprzystających stylów i gatunków ma swoją żelazną logikę. Bo przecież emocje bywają poszarpane, nieskładne, nieokiełznane. Zwłaszcza młodych ludzi, których Komasa portretuje najchętniej.

Na ekranie pokazuje gorączkę ich uczuć. Robiąc filmy o nastolatkach czuję jakbym odzyskiwał dla siebie ten piękny moment zawieszenia między dzieciństwem a dorosłością – komentuje. – Wtedy widzi się rzeczywistość ostro, jakby była wycięta żyletką. Wszystko wydaje się największe, najważniejsze i boleśnie prawdziwe.

On sam, choć urodził się 1981 roku w Poznaniu, wychowywał się na warszawskiej Pradze. W dzielnicy, na którą jeszcze wówczas klasa średnia raczej się nie zapuszczała. Chłopak z artystycznej rodziny, syn cenionego aktora i redaktorki telewizyjnej, zderzył się z zupełnie inną rzeczywistością: Jak wracałem ze szkoły, niemal codziennie mnie okradali – opowiada – Zdarzało się, że jednego popołudnia ta sama grupka zaczepiała mnie dwa razy. Po pierwszym rabunku przy zajezdni uciekali w stronę dworca. Łapałem tramwaj, a kiedy wysiadałem, akurat na siebie wpadaliśmy.

Komasa szybko zyskał opinię jednego z najzdolniejszych twórców swojej generacji. Ale nie chciał chodzić na skróty i brać pierwszego lepszego projektu

Kilka razy stracił portfel. Ale została w nim wrażliwość na tematykę społeczną. Na reżyserii w łódzkiej Filmówce najlepiej czuł się na zajęciach dokumentalistów, Doroty Kędzierzawskiej i Kazimierza Karabasza. A w „Odzie do radości” obserwował posttransformacyjne nierówności w działaniu.

Ten film był pierwszym portretem młodych ludzi masowo wyjeżdżających z Polski na emigrację. Składał się z trzech debiutanckich etiud: Anny Kazejak, Macieja Migasa i właśnie Komasy. Reżyser, sam mocno zakorzeniony w hip-hopowej kulturze, pokazał współczesny mezalians. Raper z osiedla i dziewczyna z zamożnej klasy średniej. Coś między nimi iskrzy, ale wszystko dzieli: styl życia, aspiracje, wartości, nawet sposób mówienia. W tym energetycznym, utrzymanym w rytmie bitu filmie, społeczne podziały stają się przepaścią nie do przeskoczenia.

Komasa zyskał opinię jednego z najzdolniejszych twórców swojej generacji. Ale nie chciał chodzić na skróty i brać pierwszego lepszego projektu. Zwłaszcza, że jego eklektyczna wyobraźnia nie prowadziła go w stronę prostych, kameralnych filmów.

Nauczył się odpowiedzialności, na rodzinę zarabiał reklamami. Ale dojrzewała w nim kolejna fabuła. W „Wysokich obcasach”, dodatku do „Gazety Wyborczej”, przeczytał reportaż o dziewczynie, która w wieku 21 lat popełniła samobójstwo. Kiedy wpisał w google nazwisko jej matki, wyskoczył jego film. Kobieta pracowała przy oprawie muzycznej „Ody do radości”. Poprosił, by opowiedziała mu o tragicznych losach córki. 

fot. Rafał Placek / GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH

Magda mieszkała w wygodnym domu poza miastem – wspomina – Miała dwie świetne, inteligentne siostry, ojca operatora w Telewizyjnej Agencji Informacyjnej, matkę, która wychowywała dzieci i wróciła do pracy dopiero, kiedy one były podchowane. Po maturze poszukiwała swojej drogi. Zaczęła studia w Szkole Głównej Handlowej, które rzuciła dla socjologii na Uniwersytecie Warszawskim. Angażowała się w działalność społeczną – na rzecz bezdomnych dzieci na Ukrainie. Lekarze nie stwierdzili u niej choroby psychicznej, zapisywali jej tylko najlżejsze leki antydepresyjne. Mając 21 lat, Magda odebrała sobie życie. Nie wytrzymałem, zapytałem jej matkę dlaczego. Odpowiedziała: „Nie wiem”.

Napisał mocny scenariusz o chłopaku z tak zwanej „dobrej rodziny”. Ale przecież status rodziców nie chroni przed bólem dojrzewania. Bohater filmu pada ofiarą ostracyzmu w szkole. Akceptacji szuka w internetowej społeczności, tytułowej „Sali samobójców”. Zatraca się w rzeczywistości wykreowanej przez wirtualną grupę.

Pełnometrażowym debiutem Komasa znów strzelił w dziesiątkę. Jako pierwszy w Polsce opowiedział o niebezpieczeństwach dorastania w świecie, gdzie życie online okazuje się boleśnie prawdziwe. Zrobił rozedrgany film, w którym wszystko jest na ostrzu noża. Przypomniał o kunszcie aktorów: Agaty Kuleszy i Krzysztofa Pieczyńskiego, stworzył gwiazdę Kuby Gierszała, ściągnął do kin blisko 850 tysięcy widzów. A potem znów nie pozwolił sobie popłynąć na fali sukcesu.

Zaczął wieloletnią przeprawę z „Miastem 44” – wysokobudżetową opowieścią o Powstaniu Warszawskim. Zrywie stolicy przeciwko niemieckim okupantom, ale i Rosjanom czekającym po drugiej stronie Wisły. Tragicznej manifestacji wewnętrznej wolności, która w czasie drugiej wojny światowej kosztowała życie bardzo wielu ludzi z pokolenia młodej inteligencji.

„Miasto…” nie jest laurką. Komasa pokazał rzeź. Ale i sportretował ludzi, którzy nie mogli podjąć innej decyzji. Bo tak ich wychowano, takie mieli wartości, taka płynęła w nich krew. Wiernie oddał światopogląd tych, którzy – jak głosiła powstańcza piosenka – „na tygrysy mieli wisy” i rzucali się z prostymi pistoletami i butelkami benzyny na czołgi. Ale również raz jeszcze zrobił film o młodości.

Do historii przyciągnęły mnie uniwersalne wartości – mówił – Rewolucja, próba zmiany świata, odwaga walki o swoje przekonania. Krzyk: „Mam dosyć uwłaczania mi, odbierania godności, braku wolności, ośmieszania tego, co jest mi najbliższe”. Dla mnie „Miasto…” to opowieść o ludziach, którzy sięgnęli po broń, by być  uczciwymi wobec siebie. Dzisiaj to wszystko jest dziko ważne. Duch sprzeciwu w różnych czasach jest zawsze taki sam. W Warszawie 1944 roku, na współczesnej Ukrainie, w syryjskim mieście Homs.

W „Sali samobójców” jako pierwszy w Polsce opowiedział o niebezpieczeństwach dojrzewania  w świecie, gdzie życie on line okazuje się boleśnie prawdziwe

„Miasto 44” wywołało dyskusję. Zaprezentowano je na Stadionie Narodowym w rocznicę zrywu, z udziałem powstańców. W kinach zebrało dwa miliony widzów. Nie wszyscy byli gotowi na sceny, w których o heroicznej historii opowiada się językiem popkultury. Ale to było siłą tego filmu. Serca powstańców biły w nim współczesnym rytmem.

Podczas realizacji filmu Muzeum Powstania Warszawskiego stało się jego drugim domem. Po drodze obejrzał unikatowe, archiwalne nagrania i wpadł na pomysł, by stworzyć z nich film dokumentalny. W autentycznych kronikach powstańczych  zrekonstruowano kolory i odtworzono dialogi. – Pracowaliśmy z biegłym sądowym, który odczytuje słowa z ruchu warg, ale także z człowiekiem, który jest głuchoniemy – opowiadał Komasa podczas pracy nad filmem. Dokument „Powstanie Warszawskie” był fenomenalnym sukcesem – w kinach, które nieczęsto wprowadzają do dystrybucji filmy dokumentalne, obejrzało je 600 tysięcy widzów.

A Komasa? Znów nie rzucił się na byle co. Nie musi. Ma swoje reklamy, w telewizji nakręcił sezon ambitnego serialu z Agatą Kuleszą „Krew z krwi”. Rozwija kolejne projekty, m.in. historyczny projekt o Irenie Gut-Opdyke. Tyle że z czasem – mimo młodzieńczego wyglądu – on sam przestał być wunderkindem kina.

Tak to leci – wzdycha – Miałem 20 lat, kiedy urodziło mi się pierwsze dziecko. Ledwie kilka lat wcześniej trafiłem do okulisty, bo zafarbowałem sobie markerem soczewki, kiedy chciałem mieć oczy jak koleś z Prodigy. No i co? Minęła chwila, jestem facetem po trzydziestce, ojcem dwójki dzieci i gimnastykuję się jak mogę, żeby córka nie zobaczyła mnie z butelką piwa. I tylko czasem łapię się w czasie zdjęć, że proszę operatora, by zatrzymał kamerę na ciele nastoletniego aktora trochę dłużej. Bo wiem, że ja tak młodej skóry nie będę miał już nigdy.