Anna Maliszewska

Nie lubi powtarzalności i szybko się nudzi. W rozmowie z Agnieszką Szydłowską na antenie Newonce Radio przyznała, że po filmie „Tata” nie zamierza zostać specjalistką od filmów z udziałem dzieci, kina drogi ani dramatów rodzinnych. Od 6 września 2023 na Netfliksie można oglądać serial „Infamia”, który wyreżyserowała (razem z Kubą Czekajem) o nastoletniej romskiej raperce i społeczności romskiej w Polsce.

Anna Maliszewska urodziła się i wychowała w Gdyni, z wykształcenia jest politolożką i dziennikarką po studiach na Uniwersytecie Warszawskim. Pierwsze kroki w zawodzie filmowca stawiała w telewizjach muzycznych, które współtworzyła: najpierw w Atomic TV, później w MTV Polska, gdzie realizowała czołówki programów, dżingle i spoty reklamowe kanału.

To były bardzo kreatywne formy, w których miałam ogromną wolność eksperymentowania, pracy z animacją, montażem, dźwiękiem, ale też realizowaniem zwariowanych scenariuszy zarówno fabularnych, jak i czysto wizualnych. To wszystko było podstawą, dzięki której mogłam zająć się robieniem reklam i teledysków – mówiła w jednym z wywiadów.

Jest laureatką wielu nagród branży muzycznej, m.in Yachów i Fryderyków. Pracując jako reżyserka Wideoklipów ceniła sobie wolność eksperymentowania i różnorodność formy.

Tych ostatnich zrealizowała ponad setkę, sama przyznaje, że od dawna tego nie liczy. Zdobyła za nie dziesiątki nominacji w konkursach wideoklipów, jest laureatką 7 nagród na festiwalu Polskich Wideoklipów Yach Film oraz dwóch Fryderyków (za teledysk do piosenki Sistars „Sutra” oraz do „Ery retuszera” Nosowskiej). Reżyserowała klipy m.in. dla Hey, Nosowskiej, Dawida Podsiadło, Myslovitz, Raz Dwa Trzy, Reni Jusis, Smolika, Marii Peszek.

Choć teledyski Maliszewskiej są bardzo różnorodne – podobnie jak muzyka, do której powstają – widać, że reżyserka lubi opowiadać historie. Wiele z jej klipów to właściwie krótkie filmy – z dobrą obsadą i przemyślaną narracją, ilustrujące piosenkę, ale też w pewien sposób od niej niezależne. Tak było w przypadku teledysków do piosenek Hey „Mimo wszystko”, „No” Dawida Podsiadły czy „Ej Maria” (realizowany w Kijowie) i „Samotny tata” Marii Peszek.

To właśnie współpraca z tą ostatnią artystką doprowadziła Maliszewską do fabularnego debiutu: teledysk do piosenki „Samotny tata” z Erykiem Lubosem w roli kierowcy tira, który sam zajmuje się córką i szuka partnerki, stał się swego rodzaju zapowiedzią dłuższej formy (choć kiedy klip powstawał nikt nie myślał o pełnometrażowej fabule).

Nie jest jednak tak, że Maliszewska z planów zdjęciowych reklam i teledysków  w 2021 roku nagle przeskoczyła na plan swojej pierwszej pełnometrażowej fabuły. Wcześniej realizowała telewizyjne dokumenty muzyczne, w 2005 roku jej dwuminutowy film „New Game: Wojna” był pokazywany na Warszawskim Festiwalu Filmowym i na Darklight Festival w Dublinie.

W 2007 roku wyreżyserowała 42-minutowy film fabularny „Pokój szybkich randek” z Magdaleną Czerwińską i Łukaszem Simlatem w głównych rolach. Opowieść o miłości, którą komplikują niespodziewane wydarzenia i o samotności, z którą mierzy się główna bohaterka – 30-letnia Natalia – został doceniony przez publiczność XXXII FPFF w Gdyni.

Dwa lata później ten zrealizowany w ramach programu „30 minut” film był prezentowany na gdyńskim festiwalu ponownie – tym razem jako część nowelowej produkcji pełnometrażowej „Demakijaż”.

W zainspirowanym artykułem prasowym „Pokoju szybkich randek” Maliszewska skupiła się na pewnym fragmencie rzeczywistości i pokazała go w sposób niemal dokumentalny – wnikliwie, bez upiększania. Istotna była dla niej kondycja psychologiczna bohaterów, ich emocje, mniej ważne – społeczne tło opowiadanej historii.

– Praca z aktorami była dla mnie czymś zupełnie nowym. Nie miałam przecież doświadczenia z ludźmi, którzy na ekranie coś mówią – wcześniej zawsze śpiewali – mówiła Maliszewska w jednym z wywiadów.

Poradziła sobie z nowym wyzwaniem znakomicie. Stworzone przez nią postaci (Maliszewska jest także autorką scenariusza filmu) są wiarygodne psychologicznie, a ich perypetie, czy raczej egzystencjalne poszukiwania i próby odnalezienia się w nowej sytuacji i skomplikowanej relacji – poruszające. Reżyserka prowadziła aktorów w sposób, który pozwolił uniknąć teatralnej czy telewizyjnej sztuczności, dialogi brzmią naturalnie. Magdalena Czerwińska za rolę Natalii była nominowana do nagrody im. Zbyszka Cybulskiego.

Podobna naturalność gry aktorskiej oraz prostolinijność, szczerość i bezpretensjonalność w prowadzeniu narracji są siłą pełnometrażowego debiutu Maliszewskiej „Tata”. Kiedy dołączymy do tego bogactwo tematyczne i różnorodność wątków, które reżyserce udało się zmieścić w gatunkowej formule filmu drogi, okaże się, że mamy do czynienia z jednym z najciekawszych debiutów w kinie polskim ostatnich lat.

Maliszewska zrobiła ogromny research dotyczący życia w drodze i pracy tirowców. Czytała ich wypowiedzi na forach internetowych, przesłuchiwała dziesiątki godzin rozmów prowadzonych w trasie przez CB radio (ich zapisy można znaleźć np. na Youtube). Parkingi, na których zatrzymuje się główny bohater filmu, Michał (Eryk Lubos), to prawdziwe parkingi dla tirów, a kierowcy, których spotyka to rzeczywiści kierowcy – naturszczycy. Maliszewska świetnie wykorzystała znaczenia, które wpisują się w pracę kierowcy tira: romantyczny wizerunek wolnego mężczyzny, który prowadzi w drodze hipisowskie życie, niczym bohater filmu „Easy Rider”, a z drugiej strony wiecznie ucieka przed odpowiedzialnością, nudą i problemami „zwykłego” życia rodzinnego.

Michał jest ojcem pogubionym, zapracowanym, samotnym. Kiedy jest w pracy jego córką Miśką (Klaudia Kurak) opiekuje się Ukrainka Galina (Maria Svizhinska). Kobieta zajmuje się domem, córką Michała i własną wnuczką, rówieśniczką Miśki – Lenką (Polina Gromova). Dziewczynki spędzają czas razem, niemal jak siostry – łączy je tęsknota za rodzicami. Sytuacja poważnie się komplikuje, kiedy Galina umiera. Nie dość, że dzieje się to w domu Michała, w czasie opieki nad dziewczynkami (świetne sceny, kiedy dziewczynki próbują sobie poradzić z sytuacją i z własnymi emocjami), to jeszcze okazuje się, że kobieta pracowała w Polsce bez pozwolenia. Dla zatrudnionego na śmieciowej umowie kierowcy, który nie może sobie pozwolić na przerwę w pracy (nie pracuje – nie zarabia) oznacza to poważne problemy.

Michał – niczym bohater społecznie zaangażowanych filmów Kena Loacha – w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności znajduje się w jednej chwili w sytuacji bez wyjścia. Musi zarabiać na utrzymanie rodziny (za choćby najmniejszy przestój na trasie i opóźnienie dostawy słono zapłaci z własnej kieszeni), jednocześnie musi zająć się córką i wnuczką Galiny, a do tego ma do rozwiązania problem „nielegalnego trupa” w mieszkaniu. Decyduje się więc zabrać dziewczynki (i nie tylko…) ze sobą do pracy – wyrusza tirem z dostawą mrożonych ryb do Ukrainy.

Ważnym tematem, nad którym z uwagą pochyla się reżyserka jest żałoba i strata, także ta przeżywana przez dzieci. Pogrzeb Galiny pozwoli i Michałowi, i Miśce skonfrontować się z ich rozpaczą i pustką po stracie partnerki i mamy, w symboliczny sposób domknąć etap żałoby.

W „Tacie” słowo wolność jest odmieniane przez wszystkie przypadki i stawiane w wielu, nierzadko bardzo odległych od siebie kontekstach. Poczucie wolności (od codziennych obowiązków, rutyny, problemów) towarzyszy Michałowi, kiedy rusza w trasę i na cały regulator włącza w kabinie tira płytę Siekiery. Ukochanie wolności było tym „czymś”, co urzekało Michała w nieżyjącej już mamie jego córki. Wolna czuje się Miśka, która kradnie ze sklepu na stacji benzynowej wymarzone różowe okulary. Do wolności ucieka łapiąca stopa nastolatka, z wolności wyboru korzysta pracująca na parkingu dla tirowców pracownica seksualna, prywatnie także mama. O wolność dla córki walczy mama Lenki, o wolność swojego narodu, ale – jak mówi wymownych słowach dziadek Lenki – także Polaków i całej Europy, walczą Ukraińcy, którzy w momencie kręcenia filmu od lat odpierali ataki Rosjan w Donbasie.

Scenariusz filmu (autorstwa Maliszewskiej i montażysty Przemysława Chruścielewskiego, nagrodzony Jantarem na Festiwalu Debiutów w Koszalinie) powstawał w 2019 roku, zdjęcia – przesunięte z powodu pandemii – w 2021 roku, a więc jeszcze przed rosyjską inwazją na Ukrainę. W dniu kolaudacji z Warner Bros. Poland wybuchła wojna. Słowo „wolność” wybrzmiewa dziś w filmie Maliszewskiej jeszcze dosadniej.

Temat ukraińskiej rodziny, pracujących w Polsce nielegalnie Ukraińców (i przesiąkniętego krzywdzącymi stereotypami stosunku Polaków do nich), a wreszcie wypełnionego tradycjami i duchowością życia na ukraińskiej wsi pojawił się w filmie Maliszewskiej na długo przed rosyjską inwazją na Ukrainę. Reżyserka miała okazję przypatrywać się mu z bliska: od blisko dekady pracowała w Ukrainie, tworzyła reklamy na tamten rynek, ma tam współpracowników i przyjaciół.

Dawno w polskim kinie nie było tak świetnie zagranych głównych ról dziecięcych. Za ich naturalną grą, czy raczej za uchwyceniem naturalnego sposobu bycia Klaudii Kurak i Poliny Gromovej stoją oczywiście dziesiątki, jeśli nie setki godzin wspólnej pracy poprzedzającej okres zdjęciowy. Dziewczynki zamieszkały razem i wspólnie „rekonstruowały” losy granych przez siebie bohaterek. Efekt udał się znakomicie: w ich grze nie ma ani jednej fałszywej nuty, a Polina Gromova na Festiwalu Debiutów Filmowych  „Młodzi i Film” w Koszalinie otrzymała za swoją rolę wyróżnienie.

Maliszewska jest reżyserką, która chce być blisko swoich bohaterów, uważnie się im przygląda, ale nie krytykuje ich i nie ocenia.

Maliszewska jest reżyserką, która chce być blisko swoich bohaterów, uważnie się im przygląda, ale nie krytykuje ich i nie ocenia. Bawi się formą, ale za wszelką cenę unika sztuczności. Sprawnie dekonstruuje stereotypy – jak choćby w scenie kłótni dziewczynek, kiedy Miśka mówi do Leny, że „wszystkie Ukrainki to sprzątaczki”, ale również te, którymi obrosła figura „matki Polki” i „samotnego ojca”. Jednocześnie w żadnym ze swoich filmów nie uderza w patetyczne tony, nie moralizuje. W prowadzeniu narracji zachowuje lekkość, nie zapomina o tym, jak ważne jest poczucie humoru – dla mrocznych, trudnych i dramatycznych wydarzeń zawsze znajduje jasny kontrapunkt.

Od 6 września 2023 roku na Netfliksie można oglądać serial „Infamia” w reżyserii Anny Maliszewskiej i Kuby Czekaja.

– Przyglądam się w tym serialu tematowi tożsamości i konfliktowi pomiędzy starym światem, z jego wartościami i zasadami, a pędzącą na złamanie karku współczesnością – mówiła Maliszewska.

Akcja tego 8-odcinkowego serialu rozgrywa się w społeczności Romów, jednak nie mamy tu do czynienia z dokumentalnym opisem romskiego świata. Jest to obraz kreacyjny, przy którego tworzeniu Maliszewska korzystała zarówno ze swoich doświadczeń z teledyskami, jak i z doswiadczeń w pracy z aktorami profesjonalnymi i nieprofesjonalnymi. Rzecz dzieje się w fikcyjnym miasteczku, w którym dochodzi do konfliktów na tle etnicznym. Główna bohaterka, 17-letnia Gita, znajduje się w centrum tych wydarzeń i próbuje walczyć o swoją tożsamość i niezależność.

Obecnie Anna Maliszewska pracuje nad sześcioodcinkowym serialem, w którym zagrają Lena Góra, Aleksandra Konieczna i znana m.in. z filmu „Tata” Oksana Cherkashyna.