Mariusz Palej

Jego debiutancki film fabularny na podstawie bestsellerowej powieści Marcina Szczygielskiego „Za niebieskimi drzwiami” krytycy uznali za przełom w polskim kinie familijnym – film obejrzało w kinach ćwierć miliona widzów. Palej pokazał, że dobre kino dla dzieci wcale nie musi infantylne oraz że w Polsce, mimo ograniczeń budżetowych, da się tworzyć fantastyczne filmowe narracje w mrocznym, burtonowskim stylu.

Pierwszy film dla dzieci i z udziałem dzieci nakręciłem dawno, dawno temu na super 8mm wraz z drużyną zuchową, którą prowadziłem w Krakowie. Myśl o fabule kiełkowała we mnie od dłuższego czasu… – wspominał Mariusz Palej w rozmowie z Albertem Kicińskim.

Zanim zadebiutował w 2016 roku jako reżyser filmem „Za niebieskimi drzwiami”, przez wiele lat pracował na planach filmów dokumentalnych, spektakli telewizji, seriali i filmów fabularnych jako operator i autor zdjęć. Jego pełnometrażowym debiutem operatorskim był „Bezmiar sprawiedliwości” w reżyserii Wiesława Saniewskiego z 2007 roku. Później pracował wielokrotnie na planach pełnometrażowych fabuł m.in. z Olafem Lubaszenko („Złoty środek”) i Tomaszem Lewkowiczem („Huśtawka”). Jednocześnie zdobywał doświadczenie jako reżyser wideoklipów, reklam i seriali telewizyjnych – m.in. „Pogoda na piątek”, „Przeznaczenie”, „Unia serc” czy „Cud narodzin”.

Pochodzący z Krakowa reżyser nie ukrywa, że kinem był zafascynowany odkąd pamięta. Wśród swoich ulubionych filmów wymienia „Marzycieli” i „Rzymską opowieść” Bertolucciego oraz „Interstellar” i „Incepcję” Nolana. O tym ostatnim filmie napisał zresztą pracę magisterską w Szkole Filmowej. Uwielbia także filmy Wojciecha Jerzego Hasa. „Rękopis znaleziony w Saragossie” czy „Sanatorium pod klepsydrą” są dla niego dowodem na to, że można stworzyć zachwycające, oniryczne kino fantasy, nie dysponując w ogóle komputerowymi efektami specjalnymi.

Po książkę Mariusza Szczygielskiego „Za niebieskimi drzwiami” Mariusz Palej sięgnął w wyniku rozmów z producentem Maciejem Sowińskim i… od razu poczuł, że bardzo chce przenieść na ekran tę niezwykłą, wielowymiarową opowieść.

Od samego początku wiedział, że nie zamierza zrobić jedynie łatwego w odbiorze, wypełnionego efektami specjalnymi filmu przygodowego. Zależało mu na tym, by zachować wielowymiarowość narracji Szczygielskiego, głębię i mądrość płynącą z perypetii głównego bohatera – 11-letniego Łukasza (w tej roli świetny Dominik Kowalczyk). Chłopiec nie może doczekać się wyjazdu z mamą na wakacje. Niestety dochodzi do wypadku i Łukasz trafia pod opiekę ciotki Agaty, która prowadzi tajemniczy, bardzo złowieszczo wyglądający pensjonat na nadmorskim klifie. Łukasz zajmuje dawny pokój swojej mamy – to właśnie tam są stare niebieskie drzwi, przez które chłopiec będzie przechodził do tajemniczego srebrnego świata. Oprócz baśniowo-fantastycznej strony, najłatwiejszej do przytoczenia w krótkim opisie, historia ta w dość przewrotny sposób (bo wyjaśniający się dopiero w finale filmu) porusza temat samotności, śpiączki oraz straty. 

Filmowa adaptacja książki Szczygielskiego swoją tajemniczą, mroczną, a jednocześnie przyciągającą atmosferę zawdzięcza przede wszystkim dopracowanej w najdrobniejszych szczegółach warstwie wizualnej – Palej jako wykształcony operator świetnie zdaje sobie sprawę, ile mocy mają w sobie precyzyjnie wymyślone i dopracowane kadry. Budując świat, do którego główny bohater trafia po przekroczeniu niebieskich drzwi, reżyser razem z autorem zdjęć Witoldem Płóciennikiem (studiowali razem w Łodzi na jednym roku) inspirowali się m.in. „Sanatorium pod Klepsydrą” Hasa i „Stalkerem” Tarkowskiego. Magia, którą daje się wyczuć od pierwszego momentu, kiedy na ekranie pojawia się postać ciotki Łukasza (świetna, zapadająca w pamięć kreacja Ewy Błaszczyk) rodzi się nie tylko za sprawą efektów specjalnych, ale także (a może przede wszystkim) dzięki dopracowanej scenografii (autorką jest Katarzyna Sobańska, scenografka „Idy”) oraz oczywiście muzyce (Michał Szablowski).

– W naszym kraju kultura dla dzieci i młodzieży jest traktowana po macoszemu. Nie daje prestiżu. Mówimy, że dzieci są naszą największą wartością, ale dla mnie to są często tylko deklaracje. Film dla dorosłych przy 250 tysiącach widzów miałby całą kolorową prasę. My bezskutecznie próbowaliśmy się do takiej prasy przebić – mówił reżyser przy okazji premiery debiutanckiego filmu.

Palej takie podejście z sukcesem przełamuje – młodych widzów traktuje poważnie i tworzy filmy, które z przyjemnością oglądają także dorośli. Od czasu premiery „Za niebieskimi drzwiami” reżyser stał się ambasadorem kina dla młodych widzów – jest stałym bywalcem i jurorem festiwali filmów dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą. Spotyka się z widzami przy okazji pokazów swoich filmów, rozmawia, uważnie słucha. Wie, że młodzież docenia i nagradza dobrze zrealizowane kino, takie, które nie lukruje rzeczywistości, nie boi się „trudnych” tematów.

– Marzyłbym, aby w ramach polskich produkcji dla dzieci i młodzieży powstawały takie filmy jak słowacka „Cicha przystań” czy islandzkie „Serce z kamienia” – mówił. (Oba filmy zostały nagrodzone przez nastolatków na warszawskim festiwalu „Kino w trampkach” w 2017 roku).

Po premierze „Za niebieskimi drzwiami” największe wrażenie zrobiły na reżyserze spotkania i rozmowy z widzami w szkołach integracyjnych – utwierdziły go one w przekonaniu, że w filmach dla młodej widowni nie można unikać tematów takich jak samotność, choroba, niepełnosprawność czy śmierć. Powraca więc do nich w kolejnej pełnometrażowej adaptacji książki Szczygielskiego „Czarny Młyn” (autorkami scenariusza są Magdalena Nieć i Katarzyna Gacek, z którymi Palej pracował już przy okazji debiutu) odważnie łącząc wątki baśniowo-fantastyczne z tematyką społeczną.

Oto grupka znudzonych dzieciaków odkrywa, że równolegle z ich szarą rzeczywistością funkcjonuje inny, mroczny świat, którym rządzą tajemnicze nadprzyrodzone siły. Iwo i jego przyjaciele żyją w niewielkim miasteczku, w którym nic się nie dzieje. Jedynym miejscem owianym złowrogą tajemnicą jest górujący nad okolicą stary młyn, w którym wiele lat temu w wypadku zginął ojciec Iwa. Wychowywany tylko przez mamę chłopiec ma młodszą niepełnosprawną siostrę Melę, której nie znosi. W wakacje będzie musiał się nią zajmować, żeby odciążyć mamę. W wyniku niespodziewanych wydarzeń Iwo odkryje, że Mela ma niezwykłą moc, która pomoże ocalić mieszkańców miasteczka.

Od trudnych tematów Palej nie ucieka także w swojej trzeciej pełnometrażowej fabule „Detektyw Bruno”. Magdalena Nieć – współscenarzystka dwóch poprzednich filmów Paleja i aktorka – zadebiutowała tu jako współreżyserka. Śmierć rodziców głównego bohatera potraktowana została tu dość dosłownie – tematu nie przykrywa tym razem konwencja fantastyczna czy SF (jak w „Czarnym Młynie”). Twórcy sięgają do konwencji komediowo-przygodowej.

Główny bohater Oskar (ujmujący Iwo Rajski) mieszka w rodzinie zastępczej, jego rodzice zginęli w wypadku. Bystry chłopiec uwielbia rozwiązywać zagadki – ma też swojego idola: detektywa Bruno (Piotr Głowacki), głównego bohatera popularnej telewizyjnej serii. Narracja prowadzona jest w filmie dwutorowo – poznajemy perspektywę zapatrzonego w idola, tęskniącego za rodzicami ośmiolatka i zblazowanego celebryty, który w rzeczywistości nie znosi dzieci, ale musi zadbać o swój nadwyrężony wizerunek medialny i karierę. Sfrustrowany aktor nie przypuszcza, jak wiele w jego życiu zmieni znajomość z energicznym ośmiolatkiem. Palej ponownie pozostaje wierny swojemu założeniu, że dzieci należy traktować poważnie i że warto im zaufać, bo bywają odważniejsze i mądrzejsze od dorosłych. Na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni film nagrodzono „Złotymi Lwiątkami”.

W 2022 roku reżyser pracował na planie serialu produkowanego przez Canal+ „Strange Angels” („Czarne stokrotki”) według scenariusza Agnieszki Szpili. To historia, w której zjawiska nadprzyrodzone i motywy historyczne współtworzą wielopiętrową zagadkę. Główna bohaterka, geolożka Lena, wraca do rodzinnego Wałbrzycha. Chce spotkać się z córką, z którą od lat nie ma kontaktu. Dowiaduje się, że dziewczyna uprowadziła kilkoro dzieci i zniknęła. Jak zawsze w filmach Paleja, także w przypadku tego serialu znaczącą rolę odegra strona wizualna: plastyczne kadry, scenografia, charakteryzacja oraz unikalne lokacje. Zdjęcia były realizowane w Gdyni, Warszawie, Wałbrzychu i Nowej Rudzie, w miejscach sprawiających wrażenie, jakby na wiele lat zastygły w czasie.  Premiera jest zaplanowana na 2023 rok.