CZŁONKOWIE


fot. Grzegorz Mehring

Zdobywca Oscara za całokształt twórczości. Jeden z twórców Polskiej Szkoły Filmowej, założyciel legendarnego Zespołu Filmowego „X”. Otrzymał Złotą Palmę w Cannes za „Człowieka z żelaza” (1981), który miał też nominację do Oscara za najlepszy film obcojęzyczny, podobnie jak „Ziemia obiecana” (1974), „Panny z Wilka” (1979) i „Katyń” (2007). Odznaczony Krzyżem Wielkim Odrodzenia Polski. Był honorowym członkiem Gildii Reżyserów Polskich. Zmarł w 2016 roku.

 

filmpolski.pl

 

imdb.com


Andrzej Wajda

„Mówię po polsku, bo myślę po polsku” – jego słowa z rozdania Oscarów przeszły do anegdoty. Ale jest w nich głęboka prawda o jednym z naszych najwybitniejszych, jeśli nie najwybitniejszym reżyserze. Andrzej Wajda był wrośnięty w polskość. Borykał się z nią i próbował ją zrozumieć przez całe życie. Stał się architektem naszej wyobraźni.

W rozmowach o kinie nie używał formy „ja”. Mówił: – Dawaliśmy świadectwo, Staliśmy się głosem tych, którzy umarli, Porozumiewaliśmy się z widzami, tworząc uniwersalny język gestów i obrazów. Kino zawsze było dla niego doświadczeniem społecznym. Nie istniało bez wspólnoty.

Swój mądry patriotyzm wyniósł z oficerskiego domu. Urodził się w 1926 roku w Suwałkach. Kataklizm wojny zaczął się, gdy Wajda miał 13 lat. Jego ojciec, podporucznik poszedł walczyć. Nigdy nie wrócił z Rosji, zginął zamordowany w Charkowie. A on sam lata zawieruchy przetrwał w Radomiu i Krakowie.

Jego kino żywiło się najlepszą literaturą. Współpracował z Jerzym Stefanem Stawińskim, Jerzym Andrzejewskim, swoje najwspanialsze filmy oparł na prozie Jarosława Iwaszkiewicza

Po wojnie zdał do Akademii Sztuk Pięknych. Studia w tej uczelni rozczarowały go, zwłaszcza, że zaczął się czas socrealizmu. Jednak miłość do malarstwa była później widoczna w każdym jego filmie. Wajda zajął się też ekspozycją witraży Wyspiańskiego i założył centrum sztuki japońskiej Manggha w Krakowie.

W 1949 roku zdał do łódzkiej szkoły filmowej. I właśnie wtedy postanowił mówić głosem tych, którzy umarli. – Bo oni byli dzielniejsi, odważniejsi, szlachetniejsi – tłumaczył. „Szkoła polska”, którą współtworzył m.in. z Munkiem i Kutzem, odważnie rozliczała się z przeszłością. – Kiedy w czasie wojny uciekałem z matką z Radomia do Puław, konwojujący wóz żołnierz uniósł pięciostrzałowy karabin i pociągnął za spust – mówił Andrzej Wajda w serialu „Moje notatki z historii”. – Do dzisiejszego dnia zadaję sobie pytanie: czy to było śmieszne czy tragiczne? Od tej oceny zależy jak się patrzy na bohaterstwo.

Śmieszność pokazywał Andrzej Munk. Wajda – tragizm. W swoich wybitnych filmach opowiadał o przeszłości w sposób pełen szacunku dla poświęcenia, ale i niejednoznaczny. Z wielką przenikliwością interpretował nasze losy szukając tego, co w polskości najważniejsze. „Popiół i diament”, „Kanał”, „Korczak”, „Lotna” to tylko część jego rozliczeń z wojną i okresem powojennym. Ale przecież cofał się dalej. W „Popiołach” – do czasów Napoleona, w „Ziemi obiecanej” – do XIX wieku i początków polskiego kapitalizmu.

Jego kino żywiło się najlepszą literaturą. Współpracował z Jerzym Stefanem Stawińskim, Jerzym Andrzejewskim, swoje najwspanialsze filmy kręcił na podstawie prozy Jarosława Iwaszkiewicza, zekranizował „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. W filmach śledzących meandry polskiej historii, miał oko do fenomenalnych metafor, symboli, które przemycał nad głowami cenzorów. Ale jest też Wajda inny, liryczny. W „Niewinnych czarodziejach”, „Pannach z Wilka” czy „Brzezinie” tworzył klimat oniryczny, pełen poezji. Zrobił też świeże, do dzisiaj nowoczesne i uniwersalne „Wszystko na sprzedaż”, w którym przykładał lustro artystom, w tym samemu sobie.

Andrzej Wajda trzymał rękę na pulsie współczesności. Wykorzystywał każdą odwilż, by powiedzieć coś ważnego. Potrafił tworzyć rozedrgane, aktualne kino o moralnym oszustwie PRL-u. Jak w dyptyku: „Człowiek z marmuru” i „Człowiek z żelaza”. Trudno bez tego pierwszego filmu myśleć o narodzinach kina moralnego niepokoju. A Wajdowski Zespół X stał się przystanią dla takich artystów jak Agnieszka Holland, Ryszard Bugajski, Jerzy Domaradzki, Janusz Zaorski, Janusz Kijowski. Z niego wyszły bodaj najważniejsze filmy lat 70 i 80, m.in. „Kobieta samotna”, „Przesłuchanie”, „Wielki bieg”, „Matka królów”, „Kung-fu”.

Kręcił również za granicą. Zachód wyciągał rękę po artystę, który pomagał mu podpatrywać, co dzieje się za żelazną kurtyną

Kręcił również za granicą, choćby „Dantona” czy „Piłata i innych”. Nic dziwnego, że Zachód wyciągał rękę po artystę, który pomagał mu podpatrywać, co dzieje się za żelazną kurtyną. Dostał dziesiątki nagród, m.in. Oscara, berlińskiego Złotego Niedźwiedzia, canneńską Złotą Palmę, weneckie Złote Lwy, Bafty, Cezary. Odbierał państwowe ordery m.in. we Francji, Japonii, Rosji, na Łotwie, Węgrzech, w Estonii. Ale naprawdę dobrze czuł się nad Wisłą. Zawsze był tam, gdzie działo się coś istotnego. Nie tylko w stoczni w czasach PRL-u. Także w budującej się nowej Polsce, w pierwszych wolnych wyborach został wybrany został senatorem, uczestniczył w tworzeniu nowych mediów, był jednym ze współzałożycieli „Gazety Wyborczej”. Uważał, że to jego obowiązek wobec kraju. Ale potem wrócił do tego, co kochał najbardziej – do kina.

Po ’89 roku próbował zrozumieć zachodzące zmiany, nadążyć za biegiem współczesności. Z dumą pokazywał swoją berlińską nagrodę Alfreda Bauera za innowacyjność „Tataraku”: – No, to chyba jestem młodym twórcą, nie? – mówił. Ale przede wszystkim uzupełniał swoją filmową księgę polskości. Tylko on mógł nakręcić poemat narodowy, „Pana Tadeusza”. Dalej zapełniał białe plamy historii: jak w ważnym dla niego również osobiście, ale również znaczącym na arenie międzynarodowej „Katyniu”. I bronił narodowych symboli: w „Wałęsie. Człowieku z nadziei” portretował robotnika, który przeskakując przez mur stoczni przyczynił się do upadku komunizmu.

Pełnił wreszcie szczególną rolę w środowisku filmowym. Był wielkim autorytetem. Założył Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej, gdzie na zajęciach z nim, Marcelem Łozińskim, Wojciechem Marczewskim młodzi w zagonionych czasach uczyli się myśleć i rozmawiać o kinie.

Pożegnał się „Powidokami”. W tym filmie wrócił do swojego guru z czasów studiów w krakowskiej ASP – malarza Władysława Strzemińskiego. Sportretował zaszczutego artystę w epoce stalinowskiej, opowiedział o wolności twórcy i autorytarnym systemie, który chce decydować o kształcie sztuki i o życiu obywateli. Po dojściu do władzy nacjonalistycznej prawicy jego obraz zyskał aktualne znaczenie.

Andrzej Wajda umarł nagle, w biegu. Między spotkaniami i planami kolejnego filmu. To był szok. Miał 90 lat, ale przecież wydawał się niezniszczalny. Po jego śmierci rozmawiałem z jego młodymi współpracownikami. Bo on zawsze ich kochał. Michał Sobociński, autor zdjęć i wnuk Witolda Sobocińskiego, jednego z operatorów Wajdy, powiedział mi: – Wiadomość o śmierci pana Andrzeja przyszła do mnie na zdjęciach w Krakowie, przy produkcji Aksonu, z którym od lat współpracował. Wróciłem do fotografii, na których jest z moim dziadkiem. W internecie znalazłem making of z „Wszystko na sprzedaż”. Pomyślałem sobie, ze oni nigdy się nie zmienili. Może trochę posiwieli. Ale na ich twarzach zawsze widziałem te same uśmiechy, grymasy, pasję, energię, chęć do pracy. Pokolenie nie do zdarcia. I piękne, kreatywne życie.

Wajda zostawił nam swoje filmy. W pamięci kołaczą się też słowa, które zawsze kierował do kolegów i studentów: – Róbcie filmy, których nikt za was nie zrobi. I może jeszcze ta jego rada na trudne czasy: Razem jesteśmy silni.

— Krzysztof Kwiatkowski
Filmografia

2016 Edward Hopper. Wykład Andrzeja Wajdy (dokument)

2016 Powidoki (film fabularny)

2015 Wróblewski według Wajdy (dokument)

2015 Zwięzła kronika czasu (dokument)

2013 „Biesy” po latach (dokument)

2013 Wałęsa. Człowiek z nadziei (film fabularny)

2010 Aktorzy przyjechali (dokument)

2010 Kręć! Jak kochasz, to kręć! (dokument)

2010 Makbet (spektakl telewizyjny)

2009 Tatarak (film fabularny)

2007 Katyń (film fabularny)

2005 Solidarność, Solidarność… (film fabularny)

2004 Jan Nowak Jeziorański. Kurier z Warszawy. 60 lat później 1944 — 2004 (dokument)

2002 Lekcja polskiego kina (dokument)

2002 Zemsta (film fabularny)

2001 Noc czerwcowa (spektakl telewizyjny)

2000 Wyrok na Franciszka Kłosa (film fabularny, telewizyjny)

1999 Bigda idzie! (spektakl telewizyjny)

1999 Kredyt i debet. Andrzej Wajda o sobie (dokument)

1999 Pan Tadeusz (film fabularny)

1996 Adamaszkowy bębenek (spektakl telewizyjny)

1996 Andrzej Wajda. Moje notatki z historii (serial dokumentalny)

1996 Improwizacje wrocławskie (spektakl telewizyjny)

1996 Mishima (spektakl telewizyjny)

1996 Panna Nikt (film fabularny)

1995 Wielki tydzień (film fabularny)

1994 Nastazja (film fabularny)

1992 Pierścionek z orłem w koronie (film fabularny)

1991 Hamlet IV (spektakl telewizyjny)

1991 Silniejsza (spektakl telewizyjny)

1990 Korczak (film fabularny)

1990 Wieczernik (spektakl telewizyjny)

1988 Les Français vus par (cykl dokumentalny)

1988 Biesy (film fabularny)

1987 Zbrodnia i kara (spektakl telewizyjny)

1985 Kronika wypadków miłosnych (film fabularny)

1983 Miłość w Niemczech (film fabularny)

1982 Danton (film fabularny)

1981 Człowiek z żelaza (film fabularny)

1980 Z biegiem lat, z biegiem dni… (serial fabularny)

1979 Dyrygent (film fabularny)

1979 Panny z Wilka (film fabularny)

1979 Pogoda domu niechaj będzie z Tobą… Jarosław Iwaszkiewicz (dokument)

1978 Bez znieczulenia (film fabularny)

1978 Noc listopadowa (spektakl telewizyjny)

1978 Zaproszenie do wnętrza (dokument)

1976 Człowiek z marmuru (film fabularny)

1976 Smuga cienia (film fabularny)

1976 Umarła klasa. Seans T. Kantora (dokument)

1975 Ziemia obiecana (serial fabularny)

1974 Ziemia obiecana (film fabularny)

1972 Wesele (film fabularny)

1971 Piłat i inni (film fabularny, telewizyjny)

1970 Brzezina (film fabularny)

1970 Krajobraz po bitwie (film fabularny)

1969 Makbet (spektakl telewizyjny)

1969 Polowanie na muchy (film fabularny)

1968 Przekładaniec (film fabularny, telewizyjny)

1968 Wszystko na sprzedaż (film fabularny)

1967 Bramy raju (film fabularny)

1965 Popioły (film fabularny)

1962 Cudza żona i mąż pod łóżkiem (spektakl telewizyjny)

1962 Miłość dwudziestolatków (film fabularny)

1962 Powiatowa lady Makbet (film fabularny)

1962 Wywiad z Ballmeyerem (spektakl telewizyjny)

1961 Samson (film fabularny)

1960 Niewinni czarodzieje (film fabularny)

1959 Lotna (film fabularny)

1958 Popiół i diament (film fabularny)

1956 Kanał (film fabularny)

1955 Idę do słońca (dokument)

1954 Pokolenie (film fabularny)

1953 Kiedy ty śpisz (etiuda szkolna)

1951 Ceramika iłżecka (etiuda szkolna)

1951 Zły chłopiec (etiuda szkolna)

Nagrody

Oscar − nagroda Amerykańskiej Akademii Filmowej za całokształt twórczości

2016 Powidoki

Gdynia Festiwal Filmowy − Specjalna Nagroda Jury

2013 Wałęsa. Człowiek z nadziei

Palm Springs International Film Festival − Bridging the Borders Award dla reżysera

Chicago Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce − Nagroda Publiczności

Złoty Bilet − Nagroda Stowarzyszenia „Kina Polskie”

2011 Kręć! Jak kochasz, to kręć!

Festiwal Form Dokumentalnych „Nurt” − Nagroda Specjalna Dyrektora Artystycznego „Nurt” Krzysztofa Miklaszewskiego

2009 Tatarak

Berlin International Film Festival − Nagroda im. Alfreda Bauera

Europejska Nagroda Filmowa − Nagroda FIPRESCI

Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w Moskwie − Nagroda Specjalna

2007 Katyń

Oscar − Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny: nominacja

Festiwal Filmów Polskich „Wisła” − Nagroda Specjalna

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Waszyngtonie − Nagroda Publiczności

Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii: Najlepszy film

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Gdyni − Bursztynowe Lwy dla filmu, który odniósł w kinach największy sukces frekwencyjny

Międzynarodowy Festiwal Filmowy − Denver Nagroda Publiczności

2006 Solidarność, Solidarność…

Houston (WorldFest Independent Film Festival) − Platinum Award w kategorii: Independent Theatrical Feature Films & Videos: Historical / Period Piece

2002 Zemsta

Złoty Bilet − Nagroda Stowarzyszenia „Kina Polskie” za zajęcie pierwszego miejsca w rankingu oglądalności

Ogólnopolski Festiwal Filmów Komediowych w Lubomierzu − Brązowy Granat

1999 Bigda idzie!

Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry” − Grand Prix nagroda za adaptację i reżyserię spektaklu

Opolskie Konfrontacje Teatralne − nagroda honorowa za najlepszą realizację klasyki polskiej w teatrze telewizji

Nagroda Wielkiej Fundacji Kultury Polskiej nagroda za reżyserię

1999 Pan Tadeusz

Złota Taśma  − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski

Brylantowy Bilet − Nagroda Stowarzyszenia „Kina Polskie” dla filmu, który przyciągnął do kin najwięcej widzów

Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii najlepszy film: nominacja

Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii reżyseria: nominacja

Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii scenariusz: nominacja

1996 Panna Nikt

Troia International Film Festival − nagroda za reżyserię

1990 Korczak

Cannes International Film Festival − Specjalne Uznanie Jury

Nagroda Szefa Kinematografii za twórczość filmową w dziedzinie filmu fabularnego

1987 Kronika wypadków miłosnych

Złota Taśma  − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski

1982 Danton

BAFTA  − Nagroda Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej  w kategorii: Najlepszy film

Cezar − Nagroda Francuskiej Akademii Sztuki Filmowej w kategorii: reżyseria

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda Dziennikarzy

Nagroda „Louis Delluc”

Nagroda „Unifrance Film”

1981 Człowiek z żelaza

Oscar − Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny: nominacja

Cannes International Film Festival − Złota Palma

Cannes International Film Festival − nagroda Jury Ekumenicznego

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − nagroda „Solidarności”

Lubuskie Lato Filmowe − Srebrne Grono nagroda specjalna przyznana przez społeczeństwo Łagowa oraz dyrekcję LLF

1980 Dyrygent

San Sebastian International Film Festival − nagroda Baskijskiego Towarzystwa Kulturalnego

San Sebastian International Film Festival − nagroda FIPRESCI

San Sebastian International Film Festival − nagroda OCIC (Międzynarodowa Organizacja Katolicka d/s Filmu)

Belgrad International Film Festival „FEST” − Nagroda Główna

1979 Panny z Wilka

Oscar − Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny: nominacja

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda Specjalna Jury

1978 Bez znieczulenia

Cannes International Film Festival − nagroda Jury Ekumenicznego

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Wielka Nagroda Jury „Złote Lwy”

Syrenka Warszawska − nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP w kategorii filmu fabularnego

1976 Człowiek z marmuru

Cannes International Film Festival − nagroda FIPRESCI

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda Dziennikarzy

Kartagena International Film Festival − nagroda specjalna jury

Belgrad International Film Festival „FEST” − Nagroda Główna

1974 Ziemia obiecana

Oscar − Nagroda Amerykańskiej Akademii Sztuki Filmowej w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny: nominacja

Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Wielka Nagroda Jury „Złote Lwy”

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid − Wielka Nagroda „Złotego Kłosa”

Bruksela International Film Festival − II nagroda dziennikarzy

Syrenka Warszawska −  nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP w kategorii filmu fabularnego

Nagroda czasopisma „Filmcritica”

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie − Złoty Medal

Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych

Lubuskie Lato Filmowe − Złote Grono nazwa nagrody: Wyróżnienie I stopnia

Międzynarodowe Forum Filmowe „Człowiek-Praca-Twórczość” − nagroda publiczności

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Chicago  Grand Prix − „Złoty Hugo”

Międzynarodowy Festiwal Kina Neorealistycznego w Avellino − I Nagroda „Złote Laceno”

Przegląd Filmów Społeczno-Politycznych w Łodzi − Główna Nagroda

Kartagena International Film Festival − I nagroda

Kartagena International Film Festival − nagroda za reżyserię

1972 Wesele

San Sebastian International Film Festival − Srebrna Muszla

Złota Kamera − nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film polski

Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych

Lubuskie Lato Filmowe − Złote Grono

1970 Brzezina

Mediolan International Film Festival − „Złota Pieczęć” (nagroda miasta Mediolanu)

Międzynarodowe Targi Filmu Dokumentalnego i Telewizyjnego MIFED w Mediolanie − nagroda FIPRESCI

Nagroda Fińskiego Stowarzyszenia Filmowców „Filmaur” − dyplom honorowy

Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda za reżyserię

1970 Krajobraz po bitwie

Kolombo International Film Festival − I nagroda

Syrenka Warszawska −  nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP w kategorii filmu fabularnego

Mediolan International Film Festival − Złoty Globus

Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Publiczności

Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda za reżyserię

Złota Kaczka −  nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film polski

1968 Przekładaniec

Międzynarodowy Festiwal Filmów Fantastycznych i Grozy w Sitges − medal specjalny

Złoty Ekran − nagroda przyznawany przez pismo „Ekran”w kategorii: film telewizyjny

1968 Wszystko na sprzedaż

Syrenka Warszawska −  nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP w kategorii filmu fabularnego

Nagroda Przewodniczącego Komitetu d/s Radia i Telewizji

1965 Popioły

Złota Kaczka − nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film polski

1961 Niewinni czarodzieje

Edynburg International Film Festival − dyplom

1958 Popiół i diament

Wenecja International Film Festival − nagroda FIPRESCI

Addis Abeba International Film Festival − Wyróżnienie

Nagroda Czechosłowackiej Krytyki Filmowej

Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie Zachodnim − Nagroda „Srebrny Laur” Selznicka

Nagroda Zachodnioniemieckiej Krytyki Filmowej

Ibadan International Film Festival − Dyplom Uznania

Vancouver International Film Festival − nagroda Kanadyjskiej Federacji Stowarzyszeń Filmowych

Złota Kaczka − nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film polski

1956 Kanał

Cannes International Film Festival − Nagroda Specjalna Jury

Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów w Moskwie − Złoty Medal w kategorii filmów fabularnych młodych reżyserów

Złota Kaczka −  nagroda przyznawana przez pismo „Film” w kategorii: najlepszy film polski

Rio de Janeiro International Film Festival − wyróżnienie Brazylijskiego Związku Krytyków Filmowych

Ibadan International Film Festival − Dyplom Uznania

1954 Pokolenie

Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda za debiut XXX-lecia

Nagroda Państwowa wyróżnienie zespołowe