Sławomir Fabicki

Ze swymi mocnymi, ale pełnymi współczucia wobec bohaterów filmami, osadzonymi w bardzo polskiej rzeczywistości, przebił się na świecie. Ma na koncie nominację do Oscara oraz nagrodę na festiwalu w Cannes

Najmocniejszą sceną filmu Sławomira Fabickiego  „Miłość” nie jest ta, w której z bliska obserwujemy umieranie granej przez Dorotę Kolak matki. W najbardziej przejmującej sekwencji Tomek (Marcin Dorociński) nagle zdaje sobie sprawę, że jego związku z Marią (Julia Kijowska) w żaden sposób nie da się już naprawić. – Nie wiem, czy jeszcze cię kocham. Boję się, że chyba już nie – mówi do żony, ledwo powstrzymując płacz. To chwila, jaka rzadko zdarza się w kinie. Kiedy ludzie z ekranu stają się nagle nam bliscy, kiedy czujemy namacalnie ich ból i ich samotność.

Bo Sławomir Fabicki nie pozwala widzom na komfort dystansu. Fotografuje swoich bohaterów z bliska, abyśmy mogli dostrzec każdy grymas, każdy cień na ich twarzach. Powie ktoś o nim, że jest detalistą, ale to tylko część prawdy, wcale nie najważniejsza. W swoich filmach zaczyna od szczegółów, aby w oparciu o nie opowiadać o uczuciach i formułować ogólniejsze wnioski.

W „Miłości” Fabickiego ludzie z ekranu stają się nagle nam bliscy, czujemy namacalnie ich ból i ich samotność.
Takie chwile zdarzają się w kinie rzadko

Historie z filmów Fabickiego mają wymiar lokalny, ale zasięg o wiele szerszy. Śląsk z filmu „Z odzysku” jest konkretny, ukazany z pasją dokumentalisty. Mimo to jednak bez trudu wyobrażam sobie tę historię w zupełnie innych realiach. U autora „Męskiej sprawy” nie szeroko pojmowana „scenografia” największe ma znaczenie.

Wspomina reżyser, że mało brakowało, a podobnie jak inni członkowie rodziny zająłby się matematyką. W stronę kina skierowała go jednak fascynacja twórczością Wernera Herzoga. W jego filmach, on, wówczas siedemnastolatek szukający własnej drogi na życie, odnalazł świat sobie najbliższy, który rozumiał w lot każdym porem skóry. Droga do łódzkiej Filmówki nie okazała się jednak bezproblemowa, bowiem na reżyserię dostał się dopiero za czwartym razem, po drodze kończąc funkcjonujące przy Szkole Studium Scenariuszowe.

Podczas studiów nakręcił kilka etiud, które zyskały rozgłos wykraczający poza mury uczelni. I pokazały to, co dla młodego reżysera było najważniejsze. Zaczynanie swej opowieści od drobiazgu na przykład. Drobiazgu? Tak, bo w „Wewnętrznym 55” uczynił bohaterem… aparat telefoniczny wiszący w korytarzu ośrodka rehabilitacyjnego w Konstancinie. Przyjeżdżały tam na leczenie dzieci z całej Polski, a że nie było wówczas komórek, okupowały ów korytarzowy telefon, aby rozmawiać z rodzicami. Dziesięciominutowa etiuda jest stylizowanym na surowy, pozbawiony montażu, zapisem tych rozmów. Bardzo poruszającym.

fot. Rafał Placek / GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH

Na prawdziwą sławę nie musiał czekać długo, bo zasmakował jej już w Szkole. Nakręcona na zaliczenie czwartego roku wraz z uczącym się rok niżej operatorem Bogumiłem Godfrejowem „Męska sprawa” to rzecz o trzynastoletnim Bartku (Bartosz Idczak), mieszkającym w biednej dzielnicy Łodzi wraz ze skręcającą lalki matką, młodszym bratem i ojcem, całe dnie spędzającym w rozbebeszonym wyrze i karzącym go gumową rurką za najdrobniejsze przewinienia. Bartek jest podporą szkolnej drużyny piłkarskiej, trener (wybitna rola Mariusza Jakusa) liczy na niego w finałowym meczu międzyszkolnych rozgrywek. Tyle że Bartek każdą wolną chwilę spędza w schronisku dla bezdomnych psów, doglądając umierającego kundla Bukieta. W ostatniej scenie trzyma go w objęciach, zamknięty w boksie ukochanego psa. Jedyni przyjaciele, jedyna czułość w okrutnym ponad ludzką wytrzymałość świecie.

Okrutny jest również film Fabickiego, jednak trudno doszukać się w nim epatowania naturalistycznymi sekwencjami. Reżyser utrzymuje idealną równowagę między obiektywizmem dokumentalisty a empatią reżysera, stojącego po stronie słabszego i właśnie jego czyniącego pierwszoplanową postacią filmu. Nie sposób oderwać oczu od Bartosza Idczaka, choć czasem chciałoby się odwrócić wzrok od ekranu. Nic dziwnego, że „Męska sprawa” rozbiła bank z nagrodami, wygrywając festiwale w Krakowie, Łodzi, Stuttgarcie, Teheranie, Meksyku, Nowym Jorku, Edynburgu, Paryżu, Regensbergu, Clermont Ferrand, Monachium, Kijowie, Moskwie i Tai Pei. Zdobyła również nominację do Oscara i Europejskiej Nagrody Filmowej.

Bezprecedensowy sukces nie ułatwił jednak Fabickiemu zawodowego startu, gdyż na pełnometrażowy debiut fabularny musiał czekać aż pięć lat. Wcześniej – znów z Godfrejowem – zrealizował dla Teatru Telewizji „Łucję i jej dzieci” Marka Pruchniewskiego (Grand Prix Festiwalu Dwa Teatry w Sopocie). Jeden z najciekawszych dramatów tamtego czasu (mieliśmy 2003 rok) był porażającą realizmem opowieścią o tytułowej Łucji, upokarzanej przez męża i jego matkę, uważającą kobietę za przybłędę z domu dziecka. Splot zdarzeń jak z tragedii antycznej, choć rozegranych w czterech ścianach i wokół wiejskiego gospodarstwa, znajduje swą kulminację w dzieciobójstwie.

Na sławę nie musiał czekać długo, bo zasmakował jej w Szkole. Nakręcona na czwartym roku „Męska sprawa” została nominowana do Oscara

„Z odzysku” – fabularny debiut Sławomira Fabickiego – znów utrzymany był w poetyce znanej z poprzednich jego dzieł. To opowieść o 19-letnim Wojtku (Antoni Pawlicki), który mógłby być starszym bratem Bartka z „Męskiej sprawy”. Chłopak doświadcza na własnej skórze braku perspektyw, jego rodzina tonie w beznadziejnej codzienności, on jednak wierzy, że ciężką pracą można odmienić własny los. Zatrudnia się zatem u swego dziadka w chlewni. Na krótko jednak, bo zbiegiem okoliczności trafia do świty miejscowego gangstera (Jacek Braciak). Zaczyna pracować dla niego poza prawem, szybko zaraża się złem.

„Z odzysku” utopione w szarej i brudnej śląskiej rzeczywistości nie pozostawiało widzowi nawet złudzenia nadziei. Film podzielił widzów i krytyków, ale został wybrany na polskiego kandydata do Oscara, pokazywano go także na festiwalu w Cannes, gdzie otrzymał nagrodę Jury Ekumenicznego. Po festiwalowej projekcji zwracano uwagę na niemal dokumentalną wartość dzieła, zwracającego uwagę na koszmar życia na prowincji w postkomunistycznej Polsce. Podkreślano też uniwersalną wymowę „Z odzysku”, gdyż obraz ten mógłby rozgrywać się w każdym innym kraju – byłym sowieckim satelicie.

Fabicki zrealizował go znów ze sprawdzoną ekipą. Znaleźli się w niej m.in. Godfrejów i Pruchniewski. Jeszcze przed debiutanckim długim metrażem reżyser przygotował dla Teatru Telewizji kolejną jego, zatopioną w realiach polskiej prowincji sztukę „Wesołe miasteczko – prawie bajka”. Pruchniewski stał się współscenarzystą jego filmu – po „Z odzysku” także „Miłości”.

Właśnie ten obraz, choć od premiery minęły ponad trzy lata, wciąż siedzi mi pod powiekami, wbija się drzazgą w serce. Choćby dlatego, że wydaje mi się jednym z najbardziej niedocenionych polskich filmów ostatniej dekady, zaś w dorobku Sławomira Fabickiego można traktować go jako zmianę tonu, swoiste nowe otwarcie.