Jacek Filipiak

Temat samotnych, zaniedbanych, porzuconych przez rodziców dzieci, które później latami są krzywdzone przez opresyjny, niewydolny system opiekuńczy i doznają kolejnych traum, nie dawał reżyserowi spokoju przez wiele lat. Zmierzył się z nim najpierw filmie dokumentalnym „Bidul”, a następnie twórczo rozwinął w fabularnym debiucie „Zerwany”.

Jest reżyserem filmów i seriali, ale początki jego twórczej drogi mają źródło w teatrze. Oprócz reżyserii w łódzkiej „Filmówce” ukończył Wydział Lalkarski PWST we Wrocławiu, a w pierwszej połowie lat 90. był związany z Teatrem Wierszalin w Supraślu. Te doświadczenia przydały mu się później w czasie pracy z aktorami na planach filmowych, a w swojej karierze pracował i z naturszczykami, i z aktorami wybitnymi, m.in. z Janem Fryczem, Krzysztofem Globiszem, Małgorzatą Hajewską-Krzysztofik, Dorotą Kolak, Małgorzatą Cielecką, Robertem Więckiewiczem. Był asystentem reżysera Mariusza Fronta na planie Teatru Telewizji „Wariacje enigmatyczne”. W 2011 roku na scenę Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi przeniósł sztukę współczesnej austriackiej dramatopisarki Silke Hassler „Totalnie szczęśliwi”.

Warsztat filmowca doskonalił na studiach w Szkole Filmowej w Łodzi oraz w czasie pracy na planach filmowych jako asystent reżysera, m.in. na planie krótkometrażowego filmu dokumentalnego „Henryk szuka kobiety” w reż. Artura Urbańskiego (1996) i przy drugim filmie fabularnym Macieja Dutkiewicza „Fuks” (1999).

Przyjaciel ze szkoły średniej, opowiedział Filipiakowi o swoich doświadczeniach i wieloletnim pobycie w domu dziecka. „Jego historia bardzo mnie zaintrygowała, ale też nie do końca mu wierzyłem”. Reżyser postanowił zgłębić temat – tak narodziły się jego pierwszy film dokumentalny i fabularny.

Zadebiutował w 1999 roku czarno-białym filmem dokumentalnym „Bidul” o dorosłych wychowankach domów dziecka, którym udało się usamodzielnić. Bohaterowie filmu opowiadają o swoich doświadczeniach i wspomnieniach z domu dziecka (osobiście lub za pośrednictwem czytanych fragmentów prowadzonego w przeszłości dziennika), relacjach z matkami, trudnościach w dorosłym życiu, problemach w budowaniu bliskich relacji z ukochanymi ludźmi. Ich opowieści Filipiak przeplata i ilustruje ujęciami dzieci w placówkach opiekuńczych.

Temat braku rodzicielskiej miłości, porzucenia przez rodziców, tułania się po placówkach opiekuńczych i wszelkich patologii, których doświadczają wychowankowie takich placówek nie dawał Filipiakowi spokoju przez wiele lat. Wszystko zaczęło się ode tego, że jego przyjaciel ze szkoły średniej, współlokator z pokoju w szkolnym internacie, opowiedział mu o swoich doświadczeniach i wieloletnim pobycie w domu dziecka.

Jego historia bardzo mnie zaintrygowała, ale też nie do końca mu wierzyłem. W jego opowieści było tak wiele drastycznych momentów, że wydawało mi się to wszystko mało prawdopodobne. Po latach, kiedy już byłem w szkole filmowej, spotkałem się z nim ponownie i na podstawie jego opowieści napisałem scenariusz „Zerwanego” – mówił reżyser w rozmowie opublikowanej na łamach portalu Stopklatka.pl.

Dokumentalny „Bidul” był w pewnym sensie jednym z etapów pracy nad pierwszą pełnometrażową fabułą reżysera.

W debiutanckim „Zerwanym” Filipiak, opowiadając historię porzuconego przez rodziców chłopca, na którym nikomu tak naprawdę nie zależy, tworzy radykalną i bardzo surową krytykę systemu opiekuńczego w Polsce. Główny bohater, Mateusz (Krzysztof Ciupa), ma 10 lat i tuła się między placówkami opiekuńczymi a rodziną zastępczą, w której jest poniżany, bity, dręczony psychicznie – ostatecznie wraca do domu dziecka. O jego rodzicach biologicznych niewiele wiadomo, oprócz tego, że chłopiec bardzo tęskni za mamą, fantazjuje o niej, próbuje odnaleźć.

Po kolejnej ucieczce z domu dziecka Mateusz pakuje się w kłopoty, zostaje ujęty przez sfrustrowanego policjanta, który także go dręczy i upokarza, wykorzystując swoją pozycję władzy. Chłopiec zostaje umieszczony w zakładzie poprawczym z o wiele starszymi od siebie chłopakami – to w większości już dorośli mężczyźni. W poprawczaku natężenie przemocy wokół Mateusza, ale i względem niego osiąga apogeum.

Mimo traumatycznych przeżyć chłopiec nie traci motywacji i determinacji. Snuje plany, ma marzenia – na jednej z lekcji zdradza, że chciałby zostać komentatorem sportowym. Takie wyznanie przed kolegami to oczywiście powód do kpin i oznaka słabości, a jednak wykoślawiona rzeczywistość, która otacza chłopca na swój sposób zaczyna mu sprzyjać. Mateusz komentuje na żywo mecz, którzy wychowankowie poprawczaka rozgrywają na błotnistym klepisku – to jedna z najjaśniejszych scen w tej mrocznej, brutalnej historii. Naiwne marzenie daje chłopcu siłę, by wykonać krok w kierunku tzw. „lepszego” życia poza murami poprawczaka.

Podczas pracy dokumentacyjnej przy „Zerwanym” reżyser odwiedził ponad czterdzieści domów dziecka, przeprowadził kilkaset rozmów z ich mieszkańcami. Przyznawał później, że ich opowieści niejednokrotnie były znacznie bardziej wstrząsające od wydarzeń przedstawionych w filmie.

Filipiak wiedział od samego początku, że tylko taśma filmowa pozwoli mu opowiedzieć tę historię w sposób zniuansowany, wielowymiarowy i w odpowiedni sposób odzwierciedli silne, momentami bardzo niszczące emocje głównego bohatera. Pełna mrocznych, złowrogich, niepokojących zakamarków Łódź stworzyła znakomite tło dla tej momentami bardzo brutalnej, przejmującej historii.

Autorem zdjęć, które doskonale odzwierciedlają stany emocjonalne Mateusza, narastające poczucie zagrożenia i wreszcie stopniową przemianę chłopca jest Bogumił Godfrejow. „Zerwany” był także jego pełnometrażowym debiutem.

Szukając operatora wiedziałem, że nie chcę, by to była osoba z dużym dorobkiem. Jako debiutant bałem się zmierzenia z kimś doświadczonym, z kimś kto próbowałby mi narzucić swoją wizję filmu. Chciałem znaleźć kogoś początkującego, z kim mógłbym odkrywać tajemnice filmowego rzemiosła. Chciałem pracować z człowiekiem, który mógłby mi poświęcić sporo czasu, który jeździłby ze mną na dokumentacje. Chciałem się z nim spotykać, rozmawiać i dochodzić wspólnie do pewnych rozwiązań. Boguś okazał się znakomitym wyborem – mówił Filipiak Grzegorzowi Wojtowiczowi z portalu Stopklatka.pl.

Podczas pracy dokumentacyjnej przy „Zerwanym” reżyser odwiedził ponad czterdzieści domów dziecka, przeprowadził kilkaset rozmów z ich mieszkańcami. Przyznawał później, że ich opowieści niejednokrotnie były znacznie bardziej wstrząsające od wydarzeń przedstawionych w filmie. W role wychowanków domów dziecka i poprawczaka wcielili się naturszczycy, m.in. chłopcy z Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Łodzi.

Filipiak wielokrotnie opowiadał jak bardzo byli chętni do współpracy i angażowali się w pracę na planie. Znakomicie poradzili sobie u boku profesjonalistów: Globisza, Frycza, Simlata. Producenci nie byli zbyt entuzjastycznie nastawieni do tego pomysłu, ale reżyser przekonywał, że nie uda mu się uzyskać realizmu, jeśli w rolach wychowanków poprawczaka obsadzi wykształconych aktorów, którzy będą musieli zagrać postaci o wiele lat od siebie młodsze. Odtwórca roli Mateusza, Krzysztof Ciupa, został wyłoniony w castingu.

Filipiak w swoim dorobku ma także reżyserię wielu telewizyjnych seriali – to m.in. „Lekarze”, „Na wspólnej”, „Brzydula 2”, „Naznaczony”, „Odwróceni”. Fragmenty wyreżyserowanych przez niego odcinków tej ostatniej serii („Odwróceni”) zostały wykorzystane jako retrospekcje w filmie sensacyjnym „Świadek koronny” z 2007 roku. Film ten powstał niejako jako dodatkowy efekt pracy nad serialem – akcja rozgrywa się trzy lata po wydarzeniach przedstawionych w serialu.

W 2015 roku Filipiak wyreżyserował pięć odcinków (pozostałe pięć reżyserował Maciej Pieprzyca) serialu kryminalnego „Prokurator” według scenariusza braci Zygmunta i Wojciecha Miłoszewskich. Każdy 45-minutowy odcinek przedstawia zamkniętą kryminalną historię jednego śledztwa prowadzonego przez prokuratora Procha (Jacek Koman) i jego partnera – Kielaka (Wojciech Zieliński). Tłem kryminalnych zagadek jest Warszawa, zdjęcia realizowane były np. w Muzeum Powstania Warszawskiego czy kultowym Barze Mlecznym „Bambino”.

Serial został w 2016 roku nagrodzony „Orłem” (Polska Nagroda Filmowa) w kategorii: Najlepszy filmowy serial telewizyjny.

Obecnie reżyser zakończył wraz z Piotrem Hadyną prace nad scenariuszem do drugiej części „Zerwanego”. Nie jest to bezpośrednia, linearna kontynuacja tamtego filmu, ale zamknięta, samodzielna historia.

Obecnie reżyser zakończył wraz z Piotrem Hadyną prace nad scenariuszem do drugiej części „Zerwanego”. To opowieść o dalszych losach głównego bohatera debiutanckiego filmu Filipiaka. Mateusz jest już po studiach, ale musi stawić czoła demonom przeszłości.

– Nie jest to bezpośrednia, linearna kontynuacja „Zerwanego”. Film jest zamkniętą historią samą w sobie, ale kto widział „Zerwanego” z pewnością odnajdzie podobieństwa – zapowiada reżyser.

Reżyser pracuje także nad własnym pomysłem serialu o transgeneracyjnej traumie rodzinnej przenoszonej od trzech pokoleń.