Marcin Filipowicz

W kinie na pierwszym miejscu stawia człowieka i jego emocje. Główni bohaterowie większości filmów Marcina Filipowicza znaleźli się w momencie przełomowym, zawieszeni w czasie między dzieciństwem a dorosłością. Reżyser pokazuje ten przejściowy moment dorastania w sposób niebywale uważny, zniuansowany i wolny od prostych ocen.

Już na samym początku studiów w szkole filmowej, podczas realizacji jednego ze swoich pierwszych filmów dokumentalnych „7109 km”, Filipowicz bardzo odważnie łączył swoją pasję do dalekich podróży z reżyserią. Wyruszył z kamerą do Irkucka. Zrobił film o swojej podróży pociągiem na Syberię i niezapowiedzianych odwiedzinach u dziewczyny, w której zakochał się pół roku wcześniej.

Kolejny film dokumentalny realizował z kolei na… Kubie. Półgodzinny „Mój tata Lazaro”, który powstał w ramach programu „Pierwszy dokument” to – podobnie jak „7109 km” – opowieść o podróży do ukochanej osoby. Tym razem jednak główną bohaterką jest 22-letnia Żaklina, która postanawia odnaleźć na Kubie swojego biologicznego ojca. Długa i skomplikowana (pod względem logistycznym, ale też emocjonalnym) podróż będzie dla niej swego rodzaju rytuałem przejścia między dzieciństwem a dorosłością.

W pierwszych filmach Filipowicza widać wyraźnie, że to, czemu z uwagą się przygląda to relacje głównych bohaterów z najbliższymi i emocje, często bolesne, a jednocześnie trudne do zwerbalizowania. Wątek relacji z ojcem – zwykle bardzo złożonej, a na pewno niejednoznacznej – będzie w filmach reżysera powracał niejednokrotnie.

W mrocznym, wiele razy nagradzanym na festiwalach krótkometrażowym fabularnym filmie „Echo”, ojciec (Marek Kalita) pojawia się po latach nieobecności w życiu 11-latka (James Fordham) i zabiera go na survivalowe, „męskie” wakacje. W dokumentalnych „Trampkarzach” ojciec wspiera nastoletnich synów w realizowaniu ich piłkarskiej pasji, ale jednocześnie zaspokaja własne niespełnione ambicje, niezrealizowane marzenia. Relacja głównego bohatera z ojcem jest osią mocnej 30-minutowej fabuły „Chłopcy z motylkami” (na podstawie reportażu Jacka Hugo-Badera); to także jeden z głównych fabularnych wątków pełnometrażowego debiutu Filipowicza pt. „Braty” o trudnym wchodzeniu w dorosłość 17-nastoletniego Filipa (Hubert Miłkowski).

Ojcowie z filmów Filipowicza są różni, wpisują się w bardzo odległe od siebie modele rodzicielstwa. Tata z poruszającego filmu „Chłopcy z motylkami” jest obecny w życiu syna, który na co dzień konfrontuje się z brutalną przemocą rówieśniczą na blokowisku, nie chce być obojętny, momentami staje się nadopiekuńczy. Jest bezradny, ale za nic nie pozostawi syna samego z jego problemami. Z kolei ojciec z „Echa” to twardy facet, który wymaga i który chce syna wychować na „prawdziwego mężczyznę”. Kalita gra tatę hołdującego modelowi męskości, który dziś powoli odchodzi do lamusa. Według niego ważniejsze od bliskiej, szczerej relacji z synem jest nauczenie go zasad z gatunku „mężczyzna nigdy nie płacze”. Jeszcze innym ojcem jest tata nastoletnich braci Filipa i Bartka z filmu „Braty”, którego znakomicie zagrał Cezary Łukaszewicz. To ojciec, który ucieka w niedojrzałość i pozwala na to, by role w rodzinie się odwróciły – jego synowie są momentami bardziej odpowiedzialni i wydają się bardziej dorośli od niego.

Filipowicz w subtelny sposób pokazuje psychologiczny proces parentyfikacji dorastających synów: ojciec nie potrafi dać im dorosłego wsparcia i poczucia bezpieczeństwa, nie potrafi sobie poradzić z emocjami, zagłusza narkotykami ból po śmierci żony, sprawia wrażenie jakby sam był dzieciakiem, jednym z braci, którym trzeba się zaopiekować.

Filipowicza wyraźnie interesuje trudny do uchwycenia moment poszukiwania i budowania własnej tożsamości – ów moment przejścia z okresu dziecięcego i nastoletniego w dorosłość, który wypełniają silne, ambiwalentne emocje. Nastoletnich bohaterów swoich filmów fabularnych stawia konsekwentnie w sytuacji granicznej, w której zmuszeni są do podjęcia działania lub decyzji, mogących wpłynąć na całe ich późniejsze życie. Kamera zawsze jest blisko postaci, rejestruje detale, mowę ciała, spojrzenie; dialogi są zwykle ograniczone do niezbędnego minimum.

Scenariusz do debiutanckich „Bratów” napisał wspólnie z Łukaszem M. Maciejewskim, a film powstał – podobnie jak wcześniejsza fabuła Filipowicza „Chłopcy z motylkami” – w Studiu Munka, tym razem w ramach programu „60 minut”.

– Opowiadam o niezwykle interesującym mnie wewnętrznym świecie nastolatka. To stan totalnego zagubienia i pomieszania pomiędzy wieloma płaszczyznami, kiedy szuka się swojego miejsca w świecie oraz po omacku buduje się własną tożsamość i wrażliwość. Główny bohater musi wydorośleć w przyspieszonym tempie. Przed nim bardzo trudny wybór pomiędzy własną wizją świata, a oczekiwaniami ze strony najbliższych – mówił reżyser na jednym ze spotkań z widzami. – W tej historii wracam do mojej młodości. Jeździłem na desce, kiedy miałem około 16 lat. Zachwyciła mnie ta społeczność. Uwielbiałem robić czarno-białe zdjęcia i właśnie tę energię oraz emocje starałem się przywołać i pokazać w moim filmie.

Mimo tego, że główny bohater „Bratów” jeździ na desce, uczy się deskorolkowych trików, obraca w towarzystwie skejtów, nie jest to historia opisująca w sposób dokumentalny hermetyczne środowisko deskorolkowe. Reżyser zaangażował do współpracy łódzkich skejtów i zadbał o wszystkie detale związane z deską i skejterskim lifestylem, ale jednocześnie stworzył bardzo uniwersalną opowieść o dorastaniu, wykraczającą poza ramy konkretnej subkultury: o sile, płynącej z bycia we wspierającej grupie rówieśników podobnie myślących, nie oceniających i nie rywalizujących ze sobą.

Debiutująca na ekranie Marta Stalmierska stworzyła świetną, zapadającą w pamięć postać Klaudii, dziewczyny Bartka (Sebastian Dela), starszego brata Filipa, ale „Braty” to przede wszystkim film o chłopakach i mężczyznach. O ich dojrzewaniu, smutku (każdy z bohaterów musi sobie poradzić z żałobą po zmarłej mamie/żonie), samotności, potrzebie bliskości i zbudowania szczerej relacji z dziewczyną, ale też z bratem i ojcem. Obserwujemy trzy różne męskie/chłopięce charaktery, trzy różne strategie radzenia sobie z rzeczywistością – wygląda na to, że na bliskość nie ma jednej sprawdzonej recepty. Sposób na rozwiązanie problemów czy zbudowanie od nowa rodzinnych relacji każdy z nich musi znaleźć samodzielnie.

W tym kontekście film Filipowicza znakomicie wpisuje się w dyskusję o kryzysie męskości czy współczesnych rolach społecznych, które przyjmują mężczyźni. Czarno-białe zdjęcia osadzają narrację poza konkretnym czasem (bohaterowie nie korzystają z telefonów komórkowych ani komputerów, nie chodzą do szkoły), a jednocześnie pozwalają skupić się widzom na tym, co rzeczywiście istotne: na emocjach. Czas akcji może do pewnego stopnia zdradzać muzyka – integralnie połączona z fabułą filmu (kawałki Małpy, Pezeta, Noona, Piernikowskiego w czasie imprez albo palenia blantów w samochodzie wybijają się na plan pierwszy; bracia idą na koncert nieistniejącego już dziś duetu Syny), pomaga zanurzyć się w świecie Filipa i Bartka jeszcze głębiej.

Filipowiczowi udało się w „Bratach” uchwycić charakterystyczny vibe dorastania na ulicach polskiego blokowiska, tak trudny do wyrażenia słowami. Scena, w której skejci wynoszą z baru stojący przy drzwiach mebel, by po chwili ze zdumiewającą energią i bez żadnego powodu ani celu go zniszczyć, albo kiedy Marta Stalmierska rapuje od niechcenia w samochodzie kawałek Piernikowskiego – obie te sceny mogą się wydawać fabularnie zbędne, ale to właśnie w nich Filipowiczowi udało się dotknąć kwintesencji młodości.

Obecnie reżyser pracuje nad adaptacją powieści Łukasza Orbitowskiego „Inna dusza”. W planach ma również film drogi na podstawie prozy Andrzeja Stasiuka.