Bartosz Konopka

„Jakie kino cenię? Chyba takie, w którym można się przejrzeć i odnaleźć swoje emocje. A dzięki temu poczuć się mniej samotnym” – mówi Bartosz Konopka. Należy do pokolenia, które w dorosłe życie wchodziło w nowej Polsce. Odżegnuje się od polityki, podkreśla, że interesują go uniwersalne dylematy i uważne portrety psychologiczne bohaterów. Paradoksalnie jednak to właśnie w jego dokumentach odbija się kawał polskiej mentalności i transformacji. Bo przecież nie da się uczciwe przyglądać ludziom bez pokazania społeczeństwa, w którym żyją

Sam Konopka urodził się w 1972 roku w Myślenicach. Niedługo później rodzina przeniosła się do Dąbrowy Górniczej. Ojciec pracował przy projektach kopalni, matka była germanistką i orientalistką. Gdy Bartek miał 12 lat wyjechała za granicę. Najpierw „tylko” do pracy, później na stałe. Jej brak wróci w kinie Konopki. Próby układania życia z ojcem, we dwóch. A później jeszcze mierzenie się z chorobą ojca.

Jako nastolatek Konopka nie miał sprecyzowanych zainteresowań. Grał w koszykówkę, nieźle mu szło. Brał też udział w amatorskim teatrze prowadzonym przez dwóch sztygarów z okolicznej kopalni. Marzył nawet o aktorstwie, ale szybko poczuł, że to nie dla niego. Pojawiła mu się myśl, żeby kiedyś robić filmy. Eksperymentował z kamerą, którą dostał od wujka z Austrii. Ledwie impuls, ale wystarczył, żeby Konopka poszedł na krakowskie filmoznawstwo. Dał sobie czas na dojrzewanie i podjęcie ważnych, życiowych decyzji.

Pod koniec lat 90 zatrudnił się jako reporter w TVN-ie. – Pierwsza praca, ważne doświadczenie – wspomina – Ale wciąż miałem wrażenie, że trochę oszukuję sam siebie, że pracując dla redakcji zakładam maskę. 

W „Króliku po berlińsku” Konopka opowiedział o zniewoleniu, ale też o szoku wolności. Zabawna, ale i przenikliwa wiwisekcja totalitaryzmu otrzymała nominację do Oscara

Zdał do szkoły filmowej w Katowicach. Na początku pochłonął go dokument. W 2003 roku ze swoim współpracownikiem Piotrem Rosołowskim usłyszeli o akcji pomocy społecznej: ubogim rodzinom podarowywano kozy. Postanowili prześledzić losy owych zwierząt. A tak naprawdę ludzi, którzy z trudem wiązali koniec z końcem i którzy w statystykach urzędników zakwalifikowali się do uczestnictwa w programie pomocowym. Tych, którzy nie nadążyli za wiatrem przemian w Polsce.

„Ballada o kozie” zdobyła mnóstwo nagród. Wyróżniała się na tle innych dokumentów „na trudne tematy” ciepłem, humorem, lekką nutą absurdu. Konopka długo pracował nad montażem, a schronienie znalazł w Mistrzowskiej Szkole Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. Właśnie tam Marcel Łoziński podsunął mu kolejny temat: o królikach żyjących w wąskiej przestrzeni między dwoma murami, które składały się na Mur Berliński dzieląc Berlin i Europę na pół.

fot. Rafał Placek/ GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH

Znów zwierzęcymi oczami opowiedział o społeczeństwie. Tym razem autorytarnym. W wyreżyserowanym razem z Rosołowskim „Króliku po berlińsku” zającowate próbowały zrozumieć świat, w którym ludzie ginęli próbując dostać się ze wschodniej strony na Zachód. Konopka opowiedział o zniewoleniu, ale też o szoku wolności. Zabawna, ale i przenikliwa wiwisekcja totalitaryzmu zrobiła wielką karierę: – Producentka, Andźka Wydra, zobaczyła na Hotdocs w Kanadzie reakcję publiczności za oceanem, złapała wiatr w żagle, sprawdziła regulamin na oscars.org i wysłała
– opowiada Konopka. – A Akademia zaakceptowała zgłoszenie.

Już znalezienie się na Oscarowej shortliście wywołało euforię twórców filmu. Dzisiaj Konopka żartuje, że dopiero po ogłoszeniu nominacji, gdy rozdzwonił się jego telefon, dowiedział się, ile w Polsce jest mediów. A przy okazji zdał sobie sprawę z promocyjnej siły nagród Amerykańskiej Akademii. Chociaż ostatecznie statuetkę zdobyła „Muzyka Prudence” o zespole chorych i niepełnosprawnych muzyków z Zimbabwe, film Konopki znalazł się w dystrybucji w Niemczech i w Stanach, za oceanem trafił do prestiżowego katalogu Icarus Films.

Z „Królikiem…” Konopka zwrócił się w stronę dokumentów kreacyjnych. Jak w „Sztuce znikania”, która jakoś przypominała poprzedni projekt. Tutaj Konopka z Rosołowskim wyobrażali sobie, jak mógłby widzieć PRL człowiek z kompletnie innej kultury – Haitańczyk sprowadzony do Polski przez Jerzego Grotowskiego. Przybysz analizował socjalistyczne rytuały kategoriami swojej kultury: „religię” papieru toaletowego i dywanów rzuconych do sklepu czy masowe „obrzędy” dożynkowe.

„Sztuka znikania” stała się kolejnym filmem reżysera, w którym w nieoczywisty sposób odbijały się nasze losy i historia społeczna. Jak zresztą później w 25-minutowym „Z łóżka powstałeś” z udziałem profesora Balcerowicza. W dokumentach Konopka rejestrował też artystów: Stanisławę Celińską w „Nowej Warszawie”, pięcioro tuzów polskiej kultury w „Drodze do mistrzostwa”.

Konopka zaczyna niebawem dużą produkcję. „Niemy” to kostiumowa opowieść o pierwszych średniowiecznych misjonarzach

Jednak naprawdę ważny stał się dla niego debiut fabularny, zrealizowany tuż po „Króliku…”. W „Lęku wysokości”, niemal autobiograficznej opowieści, wrócił do czasu, siedzącego w nim najmocniej. Sportretował dziennikarza telewizyjnego, który pnie się po szczeblach kariery, zakłada rodzinę, czeka na narodziny pierwszego dziecka, prowadzi coraz bardziej bezpieczne i ustabilizowane życie. Aż dostaje telefon, że pogorszył się stan zdrowia jego psychicznie chorego ojca.

– Biłem się z tym problemem ponad 10 lat – mówi Konopka – Po raz pierwszy zmierzyłem się z nim w moim dyplomie „Czubek”. Miotały mną wtedy skrajne uczucia, ale zdecydowałem się na pełną szczerość. Chciałem pokazać etiudę ojcu. Ale on był akurat w psychotycznej fazie, lekarz mi zabronił. To było dla mnie trudne. Zrobiłem ten film, żeby pokazać, jak bardzo go kocham, jak chcę mu pomóc, jak mi  na nim zależy. I nie mogłem się  z nim tymi uczuciami podzielić.

Po pokazach do Konopki podchodzili widzowie, dziękując, że odnaleźli w obrazie własne historie. Nie tylko choroby umysłowej. Bo w gruncie rzeczy „Lęk…” był zapisem miłości, która trafia na mur, rozbija się o zamknięcie emocjonalne, trwoni w upływającym czasie.

– Zrobiłem w filmie to, czego nie zrobiłem w życiu – mówi Bartosz Konopka – Mój bohater nie wstydzi się  łez, nie ukrywa uczuć, pokazuje ojcu, ze jest ktoś, kto będzie o niego walczył. W  życiu byłem na to zbyt niedojrzały, za mało odważny. I w końcu Bartosz Konopka opowiedział historię, o jakiej zawsze mówił: intymną, osobistą, wchodzącą pod skórę.

Konopka przygotowuje się teraz do dużej produkcji – realizacji nagrodzonego w programie ScriptEast scenariusza „Niemego” – kostiumowej opowieści o pierwszych misjonarzach w średniowiecznych czasach. Historii z pogranicza legendy inspirowanej choćby „Valhallą” Refna.

Pytam, czym dla niego jest sukces. – Kiedy widzowie odbierają twoją wypowiedź jako swoją – odpowiada bez wahania – Kiedy stoisz pod kinem, patrzysz na twarze wychodzących ludzi i myślisz: „No, coś przeżyli”.