CZŁONKOWIE
fot. Grażyna Gudejko
Reżyser i scenarzysta. Razem z żoną Joanną Kos-Krauze stanowili najbardziej wpływowy duet polskiego kina w ostatnich latach. Razem tworzyli „Dług” (1999), „Mojego Nikifora” (2004), „Plac Zbawiciela” (2006) i „Papuszę” (2013). Zdobywca wielu Orłów, Paszportu Polityki, Nagrody Głównej Festiwalu w Karlovych Varach, Złotych Lwów w Gdyni i Nagrody Prezydenta RP. Jeden z złożycieli Gildii Reżyserów Polskich. Zmarł w 2014 roku.
Krzysztof Krauze
Niektórzy ludzie zostawiają po sobie ogromną pustkę. Krzysztofa Krauze straszliwie brakuje. Uwagi, z jaką przypatrywał się rzeczywistości. Jego filmów, którymi zawsze mówił nam coś ważnego o nas samych. Kilku mądrych zdań powiedzianych dokładnie wtedy, kiedy tego potrzebujemy. Ostrzeżeń, gdy zaczynamy zmierzać w niepokojącą stronę. Ale również uśmiechu, z jakim pojawiał się na festiwalach, zarażając wszystkich swoim ciepłem
Nie znosił wąskiego myślenia. Może dlatego lubił być trochę z boku i nie wpisywał się w grupy. Potrafił łączyć przeciwieństwa. Delikatność i szacunek dla słabości z krytycznym spojrzeniem. Wrażliwość z uczciwością intelektualną. Empatię z brakiem taryfy ulgowym. Nie miał jej dla innych, nie miał jej dla siebie.
Urodził się w 1953 roku. Ojciec adwokat, matka aktorka, inteligencki dom. Zafascynował go świat matki, zdał do Łodzi na operatorkę. Ale szybko zrozumiał, że to nie dla niego, zajął się kinem dokumentalnym. W grudniu 1981 roku, gdy ogłoszony został stan wojenny, był u matki w Wiedniu. Postanowił nie wracać. Łapał się różnych zajęć, często prac fizycznych, później przeniósł się do Paryża. To doświadczenie zostało w nim.
Nauczył się, że emigracja nigdy nie jest łatwa. W 2010, w RPA, gdzie rzuciła go choroba, mówił: „Naszą prawdziwą ojczyzną jest nasz życiorys. Kiedy zabieram go ze sobą na południowoafrykańską plażę, nie czuję się wyalienowany. Chłodzi mnie cudowna bryza, idę z kijami do nordic walking, to mnie uskrzydla. Jestem u siebie.” Z każdego z tych miejsc coś wyniósł. Bo potrafił uważnie obserwować, dostrzegać niuanse. Podważał prawdy, które często powtarza się bezmyślnie, aż staną się banałem. Może dlatego tak długo szukał własnego języka w kinie?
Jego „Dług” jest jednym z nielicznych uczciwych i najbardziej trafnych zapisów polskiej transformacji. Krzysztof Krauze wierzył, że filmy robi się w obronie. W obronie delikatności i „wszystkiego, co niesłusznie uważa się za słabość“
Po powrocie do kraju i głośnym dokumencie „Jest”, w 1988 nakręcił swój debiut fabularny ‑ „Nowy Jork, czwarta rano”. Ale nie lubił tego filmu. Nie przepadał też za zrealizowanym po siedmioletniej przerwie „Grami ulicznymi”. Twierdził, że za mocno przyglądał się sobie, za mało innym. Przyznał, że wtedy zrozumiał, że filmy robi się w obronie. W obronie delikatności i „wszystkiego, co niesłusznie uważa się za słabość“. Ale przede wszystkim w obronie ludzi: skrzywdzonych, słabych, tych, którzy z trudem walczą o głos.
Pracując nad „Długiem” wiedział już nie tylko, jak zrobić film, ale i po co. Jego obraz stał się jednym z nielicznych uczciwych i najbardziej trafnych zapisów polskiej transformacji. Krauze opowiedział prawdziwą historię przedsiębiorcy, który osaczony przez gangstera, zabija swojego oprawcę. Jest w tym filmie bezradność państwa, prowizorka lat 90., agresja, hegemonia pieniądza. Ale i portret człowieka zaszczutego, który traci wszystko, co dla niego ważne. Kiedy wiele lat później zapytałem Krzysztofa Krauze, czy kinem można coś zmienić, wskazał właśnie ten film. Po licznych próbach, odwołaniach i prośbach o ułaskawienia do prezydenta, w 2008 roku pierwowzór głównego bohatera, Sławomir Sikora, wyszedł na wolność.
Zrobiony już z Joanną Kos-Krauze „Plac Zbawiciela”, wyrósł z podobnego myślenia. To film mocno osadzony we współczesności, realistyczny, ostry. Spiralę zła nakręca tu bankructwo dewelopera, które przekreśla plany i marzenia młodego małżeństwa. Krzysztof i Joanna opowiedzieli o pogrążającej się w depresji kobiecie, ale i kulturze ‑ patriarchalnej i brutalnej. O słowach, jakie wypowiadamy do siebie na co dzień i „banalnej” przemocy zatruwającej rzeczywistość. Raz jeszcze bohaterem kina Krauzego była osoba, niebędąca w stanie obronić się sama. Popadająca coraz głębiej w chorobę, zagubiona, odtrącona przez najbliższych.
„Polska stała się krajem, w którym liczy się siła. Nie szanuje się słabszych. Mniejszości, kobiet, dzieci, chorych, inwalidów. Obowiązkiem ludzi myślących jest walka o ich prawa” ‑ mówił Krzysztof Krauze. Ale po drodze, między tymi tytułami był jeszcze jeden ważny film: „Mój Nikifor”. Liryczna opowieść o jednym z najbardziej znanych polskich malarzy prymitywistów. Ale również o przyjaźni i poświęceniu. Nikiforem zajmował się Marian Włosiński, artysta, który zrezygnował z własnej sztuki, by opiekować się momentami niewdzięcznym i trudnym Łemkiem analfabetą. Bo umiał dostrzec jego talent.
Tylko pozornie świat „Długu”, „Placu Zbawiciela” nie łączą się z poetycką biografią Nikifora. Ten film również był refleksją nad szacunkiem dla innych. Portretem człowieka przeciętnego, niewykształconego i prostego, ale skrywającego piękno. Hołdem dla sztuki i siły wyrastającej z subtelności. A wszystko w siermiędze dusznego systemu politycznego.
Kino Krauzego uczy szerokiego myślenia o własnym zachowaniu, tolerancji w najszerszym tego słowa rozumienia, próby najgłębszego zrozumienia drugiego człowieka
Jeszcze mocniej to zderzenie dwóch rzeczywistości widać w czarno‑białej, płynącej wolnym tempem „Papuszy”. Podobnie jak „Plac Zbawiciel” wyreżyserowali ten film razem ‑ z żoną Joanną. Wspaniały portret romskiej poetki to zapis losów kobiety miotanej przez wiatry historii. Wrośniętej w społeczność, która tłamsi jej wyjątkowość, ale i nieakceptowanej przez ludzi spoza jej kultury. W dziko nietolerancyjnym świecie PRL-u. Z nigdy nierozliczoną zbrodnią w tle. Ale też opowieść o miłości – delikatnej, niemożliwej. Właściwie każdy bohater w tym obrazie jest niejednoznaczny. Jednocześnie pada ofiarą otoczenia i sam zadaje rany. Bo przecież tego uczy kino Krauzego: szerokiego myślenia o własnym zachowaniu, tolerancji w najszerszym tego słowa rozumienia, próby najgłębszego zrozumienia drugiego człowieka.
O to apelował także poza kinem. Jego dekalog opublikowany w „Gazecie wyborczej”, w którym dał świadectwo własnej walki z chorobą nowotworową, stał się podręcznikiem dla wielu osób, u których zdiagnozowano raka. Pisał: „Zapamiętaj ‑ ty decydujesz, czy będziesz żył. Nie lekarz, nie rak. Ty! Kieruj się nadzieją”.
On sam pracował do końca. Zajmowała go realizacja kolejnego filmu, który przygotowywali z Joanną ‑ „Ptaki śpiewają w Kigali”. Do ostatnich dni żył tym projektem, chociaż było mu coraz trudniej. Umarł 24 grudnia 2014. W chrześcijańską wigilię, pierwszy dzień żydowskiej Chanuki, niedługo po premierze „Papuszy”, jego pięknego hołdu dla kultury Romów.
2017 Ptaki śpiewają w Kigali (film fabularny, w produkcji)
2013 Papusza (film fabularny)
2006 Plac Zbawiciela (film fabularny)
2004 Mój Nikifor (film fabularny)
2000 Wielkie rzeczy (film fabularny, telewizyjny)
1999 Dług (film fabularny)
1997 Stan zapalny (dokument)
1996 Departament IV (dokument)
1996 Gry uliczne (film fabularny)
1994 Kontrwywiad (dokument)
1994 Nauka trzech narodów (dokument)
1994 Ogrody Tadeusza Reichseina (dokument)
1994 Spadł, umarł, utonął (dokument)
1993 Nauka na całe życie (dokument)
1988 Nowy Jork, czwarta rano (film fabularny)
1987 Jestem pewien (spektakl telewizyjny)
1984 Jest (dokument)
1984 Robactwo (dokument)
1981 Dzień kobiet (film fabularny, krótkometrażowy)
1980 Praktyczne wskazówki dla zbieraczy motyli (film krótkometrażowy)
1979 Deklinacja (film krótkometrażowy)
1979 Dwa listy (film animowany)
1978 Elementarz (film animowany)
1977 Symetrie (film animowany)
1976 Pierwsze kroki (etiuda szkolna)
2016 Ptaki śpiewają w Kigali
Locarno International Film Festival − Nagroda „First Look” dla filmu polskiego w fazie postprodukcji
2014 Papusza
Karlovy Vary International Film Festival − Wyróżnienie Specjalne Jury
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Salonikach − Nagroda w sekcji „Open Horizons”
Gdynia Film Festival − Nagroda Festiwali i Przeglądów Filmu Polskiego za Granicą
Gdynia Film Festival − Złote Kociaki, Nagroda Młodzieżowej Rady Miasta
Złota Taśma − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski Wyróżnienie
Międzynarodowy Festiwal Filmów Historycznych Waterloo − Nagroda za reżyserię
Urugwaj International Film Festival − Nagroda FIPRESCI
Urugwaj International Film Festival − Nagroda Jury Młodzieżowego
Urugwaj International Film Festival − Nagroda Publiczności
Urugwaj International Film Festival − Nagroda SIGNIS
Tarnowska Nagroda Filmowa − Grand Prix
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Jury Młodzieżowego
Istanbul Film Festival − Nagroda Specjalna Jury
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Pune − Nagroda dla najlepszego filmu
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Pune − Nagroda za reżyserię
Festiwal Filmowy im. Krzysztofa Komedy − Grand Prix Komeda
The New York Polish Film Festival − Nagroda Publiczności
Lubuskie Lato Filmowe − Złote Grono
Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera” −Wyróżnienie Specjalne w Konkursie Polskich Filmów Fabularnych
„Gwarancja Kultury” − nagroda TVP Kultura w kategorii: Film
Valladolid International Film Festival − Nagroda Jury Młodzieżowego
Valladolid International Film Festival − Nagroda za reżyserię
Chicago Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce − Nagroda Krytyków Chicagowskich
2006 Plac Zbawiciela
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Wielka Nagroda Jury „Złote Lwy”
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Dziennikarzy
Orzeł Polska Nagroda Filmowa − w kategorii: Najlepsza reżyseria
Orzeł Polska Nagroda Filmowa − w kategorii: Najlepszy film
„Gwarancja Kultury” − Nagroda TVP Kultura w kategorii: film
Triest International Film Festival − Nagroda Główna
Zimbabwe International Images Film Festival for Women − Nagroda za scenariusz
Seattle Polish Film Festival − Nagroda dla Najlepszego Dramatu
Złota Taśma − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” − Nagroda Główna „Jańcio Wodnik” za najlepszy film fabularny
Valladolid International Film Festival − Nagroda „Srebrny Kłos”
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda dziennikarzy radiowych
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Publiczności
China Golden Rooster & Hundred Flowers Film Festival − Nagroda za najlepszą reżyserię
2005 Mój Nikifor
Karlovy Vary International Film Festival − Nagroda „Kryształowy Glob” za reżyserię
Karlovy Vary International Film Festival − Nagroda Główna „Kryształowy Globus”
Karlovy Vary International Film Festival − Wyróżnienie Specjalne „Don Kichot”, nagroda FICC
Festival Filmy w Denver Nagroda im. Krzysztofa Kieślowskiego
Multimedia Festiwal Filmów Optymistycznych „Happy End” − nagroda w kategorii: fabuła
Międzynarodowy Festiwal Filmowy Chicago − Grand Prix “Złoty Hugo”
Ateny Panorama of European Cinema Film Festival − nagroda FIPRESCI
1999 Dług
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Wielka Nagroda Jury „Złote Lwy”
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Dziennikarzy
Orzeł Polska Nagroda Filmowa − Nagroda w kategorii: Najlepsza reżyseria
Orzeł Polska Nagroda Filmowa − Nagroda w kategorii: Najlepszy film
Orzeł Polska Nagroda Filmowa − Nagroda w kategorii: Najlepszy scenariusz
Paszport „Polityki” − nagroda kulturalna tygodnika „Polityka” w kategorii: Film
Philadelphia International Film Festival − nagroda za reżyserię
Złota Taśma − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski
Festiwal „Najnowsze Kino Polskie” we Wrocławiu − Nagroda Główna
Syrenka Warszawska − nagroda Klubu Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich w kategorii filmu fabularnego
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” − Nagroda Główna „Jańcio Wodnik” za najlepszy film fabularny
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Jury Młodzieżowego
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Publiczności
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Specjalna „Srebrna Statuetka Leliwity”
Machiner − nagroda miesięcznika „Machina” w kategorii: film masowy
Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Organizatorów im. Juliusza Burskiego
2000 Gra
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − nagroda Stowarzyszenia Filmowców Polskich
1996 Gry uliczne
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Specjalna Jury
Tarnowska Nagroda Filmowa − Grand Prix
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Publiczności
Machiner − nagroda miesięcznika „Machina” w kategorii: najlepszy film polski
1988 Nowy Jork, czwarta rano
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda za debiut reżyserski lub drugi film
Młode Kino Polskie w Gdańsku − nagroda w kategorii filmów fabularnych III nagroda
1986 Robactwo
Młode Kino Polskie w Gdańsku − III Nagroda w Kategorii Filmu Krótkiego
1984 Jest
Nagroda paryskiej „Kultury”
Nagroda Kulturalna „Solidarności”
Młode Kino Polskie w Gdańsku − II Nagroda w Kategorii Filmu Krótkiego
1980 Deklinacja
Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Krakowie − Brązowy Lajkonik w kategorii innych form filmów krótkometrażowych
Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Krakowie − Nagroda FIPRESCI
1980 Praktyczne wskazówki dla zbieraczy motyli
Konfrontacje „Młodzi za i przed Kamerą” − Nagroda Dziennikarzy
1979 Dwa listy
Konfrontacje „Młodzi za i przed Kamerą” − Nagroda