CZŁONKOWIE
Twórczyni jednego z najlepiej przyjętych za granicą polskich filmów ostatnich lat − mrocznego musicalu „Córki Dancingu”. Wyróżniona Nagrodą Specjalną Jury w Sundance i Polskim Orłem. Wkrótce, jako pierwsza kobieta, zostanie wydana w prestiżowej serii filmowej Criterion. Właśnie pracuje nad swoim drugiem filmem „Fuga”.
Agnieszka Smoczyńska
Weszła w kino jak burza. „Córki Dancingu” okrzyknięto jednym z najciekawszych polskich debiutów ostatnich lat, a IndieWire nazwało film „najlepszym gotyckim musicalem o pożerających ludzi syrenach, jaki kiedykolwiek powstał”
W pełnometrażowej fabule – właśnie „Córkami Dancingu” – debiutowała późno, bo w wieku 35 lat. Ale za to jak: „Córki Dancingu” otrzymały kilkadziesiąt wyróżnień na festiwalach na całym świecie, łącznie z nagrodą za najlepszy debiut na Festiwalu Polskich Filmów w Gdyni oraz Nagrodą Specjalną podczas Sundance Film Festival za „wyjątkową wizję artystyczną i design”.
Studiowała najpierw historię sztuki, potem kulturoznawstwo – do dziś zachwyca różnorodnością zainteresowań, fascynacji, skojarzeń
Smoczyńska o robieniu filmów marzyła już w szkole średniej, ale nie chciała zdawać na reżyserię tuż po maturze. Studiowała najpierw historię sztuki, potem kulturoznawstwo – do dziś zachwyca różnorodnością zainteresowań, fascynacji, skojarzeń. Gdy w końcu zdała na reżyserię na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, widziała się raczej w dokumencie lub klasycznie opowiadanych fabułach. Takich jak wielokrotnie nagradzany w Polsce i na świecie (m.in. na Festiwalu Filmów Krótkmetrażowych „Cirucito Off”) „Kapelusz” (2003) według opowiadania Kazimierza Brandysa o chorej relacji ojca i terroryzowanego przez niego syna. – Mam do tego filmu duży sentyment – wspomina Smoczyńska dzisiaj. – Ale kiedy widzę, jak jest zmontowany, jakie ma tempo, to mam wrażenie, że dopiero uczyłam się wtedy filmowego alfabetu.
W 2005 roku, zrealizowała dokument „Artykuł 567” o Sławomirze Sikorze (wcześniej jego historia zainspirowała „Dług” Krzysztofa Krauzego). Zaczęła też wieloletnią, jak miało się okazać, współpracę z Robertem Bolesto, który napisał scenariusze do jej krótkometrażowych fabuł, czyli „3 Love” (2004) o tragicznym finale SMS-owej znajomości dziewczyny (Roma Gąsiorowska) i starszego mężczyzny oraz „Aria Diva” (2007) o fascynacji dwóch sąsiadek: zanurzonej w codzienności kury domowej (Gabriela Muskała) i operowej diwy (Katarzyna Figura). Dla Bolesto, który pracował głównie w teatrze, był to pierwszy kontakt z kinem: dziś jest jedną z najciekawszych osobowości wśród polskich scenarzystów filmowych („Harkor Disko”, „Ostatnia rodzina”). Ale już wtedy miał swój niepokorny styl, po swojemu pisał dialogi. Choćby taki: „Czym się na ogół zajmujesz? Jestem seryjnym mordercą kobiet” („3 Love”).
„Aria Diva” – zrealizowana według opowiadania Olgi Tokarczuk „Ariadna na Naksos” i nagrodzona m.in. Srebrnym Lajkonikiem oraz Srebrnym Smokiem na Krakowskim Festiwalu Filmowym – miała w sobie odważny, queerowy rys, ale w pewnym sensie wyrażała też obawy samej reżyserki: jak pogodzić zawodowe spełnienie filmowca z rodziną? Gdy Smoczyńska kończyła szkołę średnią, niewiele kobiet w Polsce zdawało – i było przyjmowanych – na studia reżyserskie. Kiedy kończyła studia, tłumaczono jej, że to nie czas na rodzinę, a ona niedługo później urodziła pierwsze dziecko.
Miała kilka projektów na debiut, ale nie udało się zdobyć na nie pieniędzy. Pracowała w telewizji, uczyła się rzemiosła, a zarazem miała coraz większą ochotę, by iść na przekór: – Narastała we mnie myśl, żeby wszystko, co przewidywalne i bezpieczne, rozwalić. Zdekonstruować. Chyba z tego buntu wzięły się „Córki Dancingu” – opowiadała.
Ten film Smoczyńskiej to po części musical, a po części horror, trochę romans, a trochę – baśń. Baśń podszyta groteską i grozą, patosem i perwersją, brawurowym humorem i melancholią. Nic dziwnego, że „Córki Dancingu” okrzyknięto jednym z najciekawszych polskich debiutów ostatnich lat, a IndieWire nazwało je „najlepszym gotyckim musicalem o pożerających ludzi syrenach, jaki kiedykolwiek powstał”. Jednak zanim doszło do realizacji wielu decydentów łapało się za głowę. – Możliwości są dwie: albo wyjdzie coś ekstra, albo chamskie porno – mówił jeden z nich.
„Aria Diva” miała w sobie odważny, queerowy rys, ale wyrażała też obawy reżyserki: jak pogodzić zawodowe spełnienie filmowca z rodziną
Pomysł faktycznie ekscentryczny: dwie piękne syreny – z wielkim ogonem, który znika i pojawia się pod wpływem wody – wychodzą na ląd, śpiewają, tańczą i stają się atrakcją miejscowego dancingu. Uwodzą, kuszą ludzi, czasem brutalnie ich karzą. Nikt się niczemu nie dziwi: ani temu, że syreny mówią po polsku („Nauczyłyśmy się na plaży w Bułgarii”), ani temu, że między nogami mają „to, co lalki Barbie”, ale nie to, co mają kobiety.
Jesteśmy w ociekającym brokatem, legendarnym klubie Adria, w przaśnej Warszawie lat 80., gdzie dancing był jedynym w swoim rodzaju mikroświatem. Z jednej strony kicz i niespełniony, amerykański sen, a z drugiej miejsce, gdzie strumieniami lała się wódka, dawały o sobie znać chowane na co dzień instynkty, a gęsta atmosfera miała w sobie coś pierwotnego, niemal fizjologicznego.
Smoczyńska zna tę rzeczywistość na wylot: jej mama była przez lata kierowniczką dancingu, który prowadziła razem z siostrą w Szklarskiej Porębie. Zaplecze, kelnerzy, muzycy, szatniarka… To był mój świat. Nie miałam placu zabaw. Miałam słomki, odkurzacze, tajne kąty – wspominała reżyserka. Ale był to również świat Zuzanny i Barbary Wrońskich tworzących od kilku lat zespół Ballady i Romanse (ich mama Janina, która pojawia się na ekranie w epizodzie barmanki śpiewała w dancingach).
To właśnie niezwykła, przekorna, przepełniona melancholią muzyka Ballad i Romansów jest właściwie najważniejszym językiem, jakim komunikują się bohaterowie. – Chodziło o to, by nie śpiewać „idę siusiu” albo „przywiozłem świeże kwiaty” ale wejść głębiej. Poprzez piosenkę opowiadać o emocjach – opowiadała Zuzanna Wrońska. – Byłem w stałym kontakcie z librecistką, czyli autorką tekstów i kompozytorką – wspominał z kolei Robert Bolesto. – Pracowaliśmy trochę jak w opowieściach o musicalach na Brodawayu: czasem pokazywałem zarys jakiejś sceny i prosiłem o piosenkę, a czasem gotowa już piosenka inspirowała scenę w scenariuszu”.
W gronie współtwórców niebagatelną rolę odegrali też aktorzy – począwszy od śpiewającej „I Feel Love” Kingi Preis, Jakuba Gierszała, Andrzeja Konopki, Zygmunta Malanowicza, Magdaleny Cieleckiej i Katarzyny Herman aż po aktorki grające tytułowe syreny: Michalinę Olszańską i Martę Mazurek. Dla obu ostatnie dwa lata to zawodowy przełom: Mazurek grała m.in. we francusko-polskich „Niewinnych” Anne Fontaine, a Olszańska rozwija karierę w Czechach („Ja, Olga Hepnarová”, „Muzzikanti”), Rosji („Matilda” Aleksieja Uczitiela), ale też Ameryce (planowany „Dead Burt”).
„Córki Dancingu” doceniło kilkanaście festiwali na świecie, a dzięki filmowi prestiżowe „Variety” razem z Sydney Film Festival oraz European Film Promotion umieściło Smoczyńską w gronie dziesięciu reżyserek z Europy, których karierę warto śledzić (Ten European Female Filmmakers to Watch). Oryginalność filmu polega zresztą na tym, że odczytywać można go rozmaicie. Jedni widzą w nim obraz wtajemniczenia młodych dziewczyn w powszechny fałsz, złudzenia, codzienne kompromisy. Inni – symboliczną opowieść o traktowanych przedmiotowo kobietach. Jeszcze inni traktują „Córki…” jako „bajkę dla dorosłych” o samotności i niespełnieniu, ale też nieprzeniknionej dziwności świata.
„Córki Dancingu” zostaną wydane w 2018 roku na DVD w Criterion Collection, najsłynniejszej na świecie kolekcji filmowej klasyki – Smoczyńska będzie pierwszą kobietą-reżyserką, której film znajdzie się w tej serii
Pasmo sukcesów reżyserki wciąż trwa. 1 lutego w prestiżowym IFC Center w Nowym Jorku odbyła się uroczysta premiera „Córek Dancingu”, które trafią do oficjalnej dystrybucji w Stanach Zjednoczonych: film wprowadza do kin prestiżowy dystrybutor Janus Films, który wcześniej dystrybuował m.in. „Wielkie piękno” Paola Sorrentino. „Córki Dancingu” zostaną też wydane w 2018 roku na DVD w Criterion Collection, najsłynniejszej na świecie kolekcji filmowej klasyki – Smoczyńska będzie pierwszą kobietą-reżyserką, której film znajdzie się w tej serii.
Dla Agnieszki Smoczyńskiej to oczywiście dopiero początek. Na niedawnym festiwalu w Sundance dostała Global Filmmaking Award – finansowe wsparcie od Sundance Institute przy pracy nad projektem „Deranged”. Tymczasem w grudniu rozpoczęła w Polsce zdjęcia do „Fugi”, nad którą pracowała od lat z Gabrielą Muskałą: znakomita aktorka („Cała zima bez ognia”, „Moje córki krowy”) zagra główną rolę, ale jest też autorką scenariusza. Muskała i Smoczyńska inspirowały się autentyczną historią kobiety, która nie wiedziała o sobie nic – odnalazły ją, rozmawiały z nią, ale jej opowieści wzbogaciły o przeżycia kilku innych osób. – W moim filmie nie chodzi o chorobę, ale o pytanie: czy można, zapominając swoich bliskich, przestać ich kochać? Czy zapominamy również uczucia?. Premiera „Fugi” planowana jest na 2018 rok.
2015 Córki Dancingu (film fabularny)
2015 Wasza wysokość (spektakl telewizyjny)
2012 Wszystko przed nami (serial fabularny)
2010 Viva Maria! (dokument)
2007 Aria Diva (film fabularny, krótkometrażowy
2005 Artykuł 567 (dokument)
2005 Sieroty (dokument)
2004 3 Love (etiuda szkolna)
2004 Sceny z Powstania… (spektakl telewizyjny)
2003 Guanipa (etiuda szkolna)
2003 Kapelusz (etiuda szkolna)
2000 Plebania (serial fabularny)
1999 Na dobre i na złe (serial fabularny)
2015 Córki Dancingu
Sundance Film Festival − Nagroda Specjalna Jury
Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii: Odkrycie roku
Gdynia Festiwal Filmowy − Nagroda za debiut reżyserski lub drugi film
Gdynia Festiwal Filmowy − Kryształowa Gwiazda Elle
Vilnius Film Festival − Nagroda dla najlepszego reżysera w konkursie „New Europe – New Names”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Sofii − Nagrody Jury Młodzieżowego
Międzynarodowy Festiwal Filmów Fantastycznych i Grozy w Sitges − Wyróżnienie Jury Młodzieżowego
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Tiburon” w San Francisco − Nagroda im. Federico Felliniego
Międzynarodowy Festiwal Filmów Fantastycznych „Fantasporto” w Porto − Nagroda Główna
Międzynarodowy Festiwal Filmów Fantastycznych „Fantasporto” w Porto − Nagroda za reżyserię
Neuchâtel International Fantastic Film Festival − Wyróżnienie Specjalne
Nashville Film Festival − The Steve Goldmann Visionary Award
Nashville Film Festival − Wielka Nagroda Jury dla najlepszego filmu w konkursie Graveyard Shift
Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera” − Nagroda FIPRESCI
Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera” −Wyróżnienie Specjalne w Konkursie Głównym “Wytyczanie Drogi”
Chicago International Movies & Music Festival − Grand Prix
Calgary Underground Film Festival − Nagroda dla najlepszego filmu fabularnego
2008 Aria Diva
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Era Nowe Horyzonty” − Nagroda dla filmu fabularnego w Konkursie Polskich Filmów Krótkometrażowych
Krakowski Festiwal Filmowy − Srebrny Lajkonik dla najlepszego filmu fabularnego w Konkursie Polskim
Krakowski Festiwal Filmowy − Srebrny Smok dla najlepszego filmu fabularnego w Konkursie Międzynarodowym
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Specjalna SFP w konkursie „Młode Kino Polskie”
Batumi International Art House Film Festival − Nagroda dla najlepszego reżysera w Konkursie Filmów Krótkometrażowych
The New York Polish Film Festival − Nagroda „Ponad Granicami” im. Krzysztofa Kieślowskiego dla filmu krótkometrażowego
Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych i Dokumentalnych w Ismailia − Nagroda dla najlepszego filmu krótkometrażowego
Międzynarodowy Festiwal Kina Autorskiego „Quest Europe” − „Damskie Skrzydło” dla najlepszego filmu wyreżyserowanego przez kobietę
2004 3 Love
Festiwal Kina Amatorskiego i Niezależnego KAN − Srebrna KANewka
Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Brnie − nagroda dla najlepszego filmu studenckiego
Festiwal Młodej Sztuki w Wrocławiu − III nagroda
Międzynarodowy Festiwal Filmów Niezależnych OFFensiva − Złoty Off
Międzynarodowy Festiwal Szkół Filmowych i Telewizyjnych „Mediaschool” − Nagroda specjalna
Węgiel Student Film Festiwal − Wyróżnienie
2003 Kapelusz
Międzynarodowy Festiwal Filmów Krótkometrażowych „Cirucito Off” w Wenecji − I nagroda
Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” − II Nagroda w konkursie etiud
Festiwal Kina Amatorskiego i Niezależnego KAN − Srebrna KANewka
Festiwal Filmowy „Oskariada” − I nagroda
Międzynarodowy Przegląd Filmów Amatorskich „Jutro Filmu” − II nagroda
Wrocław Slamdance Poland − I nagroda
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Etiuda & Animaw Krakowie − Brązowy Dinozaur