Magnus von Horn

Złość, agresja, gniew to jego tematy − szwedzki reżyser po łódzkiej szkole filmowej bada ciemną stronę ludzkiej natury nie szukając łatwych odpowiedzi na pytanie skąd bierze się zło 

Im dłużej bada się czerń i biel, tym bardziej one się zacierają − mówi Magnus von Horn. − Drażni mnie we współczesności łatwość ferowania jednoznacznych ocen. Ludzie przecież wiedzą, że nie są one prawdziwe. A jednak uwodzi ich wygoda. 

W swoich filmach, niezależnie, czy kręci rodzinnej Szwecji czy w Polsce, w której się zadomowił, idzie na przekór stereotypom. W dokumencie „Radek” odnalazł delikatność w ulicznym rzezimieszku, a kiedy w „Intruzie” wrócił do Skandynawii opowiedział  o potwornej agresji wśród zamożnych dzieciaków z klasy średniej. W środowisku, z którego sam pochodzi.

Magnus von Horn urodził się w 1983 roku w Göteborgu. Dorastał w bezpiecznym świecie podmiejskiego Kullavik, w domu dwojga inżynierów. Wśród zadbanych osiedli, lasu, w pobliżu  plaży i portu jachtowego.  Dzisiaj o podobnych okolicach mówi się „bańka” − komentuje. − Oczywiście, że mają one swoje ograniczenia. Ale jednocześnie Kullavik dał mi wolność. Mogłem odkryć własną drogę, którą chciałem podążać, rozwijać zainteresowania, szukać.

Podkreśla, że jego filmy nie są szwedzkie, polskie czy francuskie, lecz europejskie. Czy opowiada o wykluczonych, czy o sytej klasie średniej pokazuje, że więcej nas łączy niż dzieli

Jego ciotka zajmowała się dystrybucją kina niezależnego i na gwiazdkę podarowała mu kasety VHS, m.in. z kolekcją Kieślowskiego. Sztukę kochała babcia. Także ojciec, widząc zainteresowania syna, podrzucił mu jeszcze swoje młodzieńcze fascynacje − „Mechaniczną pomarańczę” Kubricka i „Nędzne psy” Peckinpaha. A kiedy von Horn był nastolatkiem wybuchła technologia, który zdemokratyzowała proces robienia filmów.

Magnus kręcił niewielką kamerą miniDV, montował na iMacu. Zrozumiał, że chce zostać reżyserem, odbył kilka kursów, m.in. New York Film Academy w Paryżu. Ale po maturze nie ciągnął go kierunek medialny. Wydawał mu się sztucznym tworem, który w gruncie rzeczy nie przygotowuje do artystycznego zawodu: Poszedłem na filmoznawstwo w Göteborgu i zacząłem pracę w firmie produkcyjnej − opowiada. − Jako oświetlacz, a później asystent kamery, zarabiałem niezłe pieniądze. Ale takie fuchy usypiają. Kolega powiedział mi: „Jeśli chcesz pójść dalej, musisz przestać to robić. Rzuć wszystko, jedź do Polski”. Miał rację.

Skusiła go legenda Filmówki, z której wyszli Polański, Wajda, Skolimowski. Nie zawiódł się: Ta szkoła nie przygotowuje, by odnaleźć się na rynku − ocenia. − Ale mnie się to podobało. Przez pięć lat mogłem czuć się artystą i uczyłem się tego, co mnie naprawdę interesuje. 

Przyciągnął go też mit Europy Środkowej. Chciał poznać regiony inne, niż zamożna północ: Dzisiaj wszystko się upodabnia − twierdzi. − Kawiarnia, w której siedzimy, wyglądałaby tak samo w Berlinie czy Nowym Jorku. Ale kilkanaście lat temu poczułem się tutaj jak po desancie na obcą planetę. Pierwsze doświadczenie: ekspres Warszawa−Łódź, z okien widzę, że w rowie pośrodku niczego leży pijany mężczyzna. Nikt nie zwrócił na niego uwagi. Poza mną.

fot. Rafał Placek / GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH

Te realia ciekawiły go, może nawet fascynowały. Kiedy na zerowym roku poznał chłopaka z domu dziecka, postanowił mu pomóc: Grał epizod w szkolnym filmie. Pojawił się na planie na dwa dni, miałem wrażenie, że go wykorzystaliśmy i porzuciliśmy. Jak przedmiot. 

Zaczął do niego jeździć, zabierać do kina, podarował mu aparat. Ale szybko zdał sobie sprawę z własnej naiwności. Starsi koledzy dzieciaka napadli go i okradli. Zrozumiał, że niełatwo jest zasypać przepaść między światami.

O podobnej, choć bardziej udanej, próbie von Horn zrobił dokument „Radek”. Tytułowy bohater był sąsiadem jego operatora. Dresiarz, po dwóch latach odsiadki. Facet z ulicy, który nie przebierał w słowach i czynach, stał się przewodnikiem reżysera po Łodzi. Zaczęliśmy się kolegować, choć jeszcze słabo mówiłem po polsku, co było zabawne − wspomina Magnus. − Mnóstwo mnie ten film nauczył. O Polsce, ale i o ludziach. Zmieniłem się. Nauczyłem się ufności.

Wtedy też znalazł swój temat: złość, agresja, gniew. Wszystko to, co tłumiło się w Radku. Ale przemoc Magnus chciał badać nie tylko wśród wykluczonych. Wrócił do swojego środowiska: Tam nie ma prostych tłumaczeń: bieda, alkoholizm, brak rodziców − komentuje. − Postanowiłem zdiagnozować ciemniejszą stronę tej rzeczywistości. Nie dawać odpowiedzi, to byłoby niemożliwe. Ale przynajmniej zadać pytania.

Krótkometrażowe „Bez śniegu” i debiut fabularny von Horna − „Intruz” to niemal dyptyk. Reżyser sportretował nastolatków w Szwecji. W etiudzie dochodziło do tragedii przed zadbanym domem statecznego faceta w wieku średnim. Reżyser uważnie śledził, jak w poprawnym politycznie, „wygładzonym” społeczeństwie, nieznajdujące ujścia emocje, kumulują się. Jak pozorna harmonia pęka w szwach, a codzienne interakcje zaczynają boleć.

W pełnometrażowym „Intruzie” to uczucie jeszcze mocniej spotęgował. Opowiedział o chłopaku, który po odsiedzeniu wyroku za ciężką zbrodnię, wraca do swojego miasteczka. Na co dzień widzi tych samych ludzi, co dawniej. Ten sam świat, który wyzwolił w nim skrajne uczucia. Reżyser obserwował napięcie, które drzemie w pozornie zwyczajnych interakcjach. Ale tym, co najbardziej w jego wizji uderzało była zwyczajność młodocianego przestępcy. Właściwie niczym nie różnił się on od innych uczniów miejscowego liceum. Oni też w każdej chwili mogli posunąć się zbyt daleko.

„Moje kino zawsze opiera się na uczciwym obserwowaniu siebie
− mówi − Drażni mnie we współczesności łatwość ferowania jednoznacznych ocen. Ludzie przecież wiedzą, że nie są one prawdziwe”

Nastolatkom, ich rozwichrowanym emocjom i zbrodni von Horn poświęcił jeszcze jeden projekt − „Obietnicę”. Ale nie chciał robić kolejnego podobnego filmu. Rozgrywający się w polskich realiach scenariusz napisał z Anną Kazejak, która później przeniosła go na ekran. A Magnus? Chce pójść dalej.

Moje kino zawsze opiera się na uczciwym obserwowaniu siebie − tłumaczy. − Mając dwadzieścia kilka lat chciałem ocenić siebie sprzed kilku lat. Dzisiaj przy nastolatkach czuję się jak emeryt, ich świadomość, choćby w myśleniu o tożsamości płciowej poszła do przodu o lata świetlne. Ale teraz mogę lepiej zrozumieć siebie na początku samodzielnego życia. 

Podkreśla, że jego filmy nie są szwedzkie, polskie czy francuskie, lecz europejskie. Chce zostać tutaj. Mieszka z żoną i córką na warszawskim Powiślu. Przygotowuje dwa kolejne projekty. Jeden, bardzo współczesny, którego akcja będzie rozgrywać się w Polsce. Drugi, kostiumowy, w Szwecji.  Ale w obu pojawi się temat agresji − śmieje się.

Pytam na koniec, dlaczego po szkole nie kupił biletu powrotnego na północ: Tu mam współpracowników, rodzinę, bliskich mi ludzi − mówi − Ale też coraz lepiej czuję się z polską bezpośredniością, otwarciem emocjonalnym, ekspresją uczuć. Brakowało mi tego w kraju dzieciństwa. A jeśli chcę pooddychać szwedzkim powietrzem? Jest XXI wiek. Szybciej dotrę samolotem do Göteborga, niż pociągiem do Krakowa.