CZŁONKOWIE
fot. Rafał Placek/ GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH
Jeden z najważniejszych polskich reżyserów. Niemal od początku kariery doceniany za granicą. Już „Życie rodzinne” (1971) pokazywane było w Cannes, gdzie za „Constans” (1980) otrzymał Nagrodę Jury i Jury Ekumenicznego. W Wenecji doceniono „Imperatyw” (1982) i „Rok spokojnego słońca” (1984). Nagrodzony Złotymi Lwami za „Barwy ochronne” (1977) oraz za „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową” (2000). Członek zarządu Europejskiej Akademii Filmowej.
Krzysztof Zanussi
Nie boi się mówić własnym głosem. Jest inteligentem kina i dźwiga etos, który w Polsce niesie ze sobą ta identyfikacja. Na ekranie portretuje ludzi sobie bliskich, którzy zadają pytania o wiarę, powinności wobec społeczeństwa, moralność
– Miałem niebywałe szczęście w życiu – mówi mi Krzysztof Zanussi. – Udało mi się przez dekady robić kino autorskie. Z dystansu jedne filmy mogę lubić mniej, inne bardziej, ale wszystkie mają stygmat mnie. A wypracowanie własnego charakteru pisma we współczesnym świecie pozwala poczuć się spełnionym.
Bo choć skończył 77 lat, wciąż chce nadążać za nowoczesnością. – Żyjemy w czasach szczególnie dobrych – podkreśla. – Nigdy nie było w Polsce tak zamożnie, bezpiecznie i sprawiedliwie. W tych realiach można żyć beztrosko. Ale bezrefleksyjność nigdy nie prowadzi do głębi. A ja myślę, że głębia jest wartością absolutną. Trzeba się wznosić na wyższe poziomy egzystencji, próbować choćby przez ułamek sekundy zdobyć poczucie, że rozumie się swój los. Nic dziwnego, że na aktualne zawirowania Krzysztof Zanussi patrzy z dystansem.
„W naszych realiach można żyć beztrosko. Ale bezrefleksyjność nigdy nie prowadzi do głębi. A ja myślę, że głębia jest wartością absolutną. Trzeba próbować choć przez ułamek sekundy zdobyć poczucie, że rozumie się swój los”
Urodził się w inteligenckiej rodzinie w 1939 roku. Niecałe trzy miesiące później wybuchła wojna. To ona zostawiła pierwsze rysy i najmocniejsze blizny w jego psychice. Obrazy, które, jak mówił w wywiadach, często wracały do niego dużo później, pod wpływem impulsu, niespodziewanie. Dorastał wśród rosnącego autorytaryzmu i stalinizmu, w systemie, który nienawidził wszystkiego, co było mu bliskie. Może dlatego szukał azylu? Uczył się języków i studiował apolityczną fizykę na Uniwersytecie Warszawskim. Dopóki nie zrozumiał, że jego miejsce jest gdzie indziej.
fot. Rafał Placek/ GILDIA REŻYSERÓW POLSKICH
Po późniejszej przygodzie z filozofią, zdał w końcu do łódzkiej Filmówki. Od początku, od fenomenalnej etiudy „Śmierć prowincjała” z 1966 wiedział, co go interesuje. W jego twórczości fundamentalne pytania o człowieka wobec natury i Absolutu oraz o podstawowe zagadnienia filozoficzne odbijały się w codziennych sytuacjach. Zaszczuci inteligenci musieli konfrontować się z odstręczającą rzeczywistością. Starali się chronić własne wartości na różnych radach zakładowych i w czterech ścianach PRL-owskich bloków, wśród meblościanek. A jednocześnie Zanussi nie bał się eksperymentować z formą, ciąć, zaburzać klasyczną narrację, aby pokazać ludzi dokonujących życiowych podsumowań, na zakręcie, w momentach granicznych.
Każdy jego kolejny film był ważny. W „Strukturze kryształu” przyglądał się losom dwóch kolegów z uniwersytetu, w „Iluminacji” portretował fizyka, który zawiesza życie nękany poczuciem egzystencjalnej pustki, w telewizyjnym obrazie „Za ścianą” pokazywał dwoje ludzi zafascynowanych nauką, których jednak dzieli wszystko. Już wtedy pojawiają się charakterystyczne cechy twórczości reżysera: umiejętność opowiadania o wartościach traktowanych do końca serio, ale i choćby miłość do gór. I znakomici aktorzy. Oni będą mu towarzyszyć przez kolejne filmy: Maja Komorowska czy Zbigniew Zapasiewicz, który stanie się w kinie Zanussiego twarzą polskiego inteligenta.
W 1977 roku artysta stworzył jeden z najważniejszych filmów kina moralnego niepokoju – „Barwy ochronne”. Kolejną przenikliwą opowieść o akademikach, ale przede wszystkim o dwóch postawach życiowych. O nierównym zderzeniu cynizmu z idealizmem w brudnym świecie zmuszającym do układów i amoralnych zależności.
Filmy te odbijały również dylemat samego Krzysztofa Zanussiego. Intelektualisty, który nie angażował się bezpośrednio w politykę i wybierał kino. Nie chciał dla doraźnych protestów narażać tego, co ma najcenniejsze: dialogu z widownią poprzez filmy. Został zmuszony do kalkulacji.
Ten typ bohatera – inteligent zmuszony do podejmowania różnorakich wyborów moralnych – pojawia się w większości filmów Zanussiego.. Dzisiaj wiele z jego propozycji z przełomu lat 70 i 80 odkrywa się na nowo: „Spiralę”, „Kontrakt”, „Constans”. Niemal każdy artystyczny film tamtych czasów brzmi świeżo, bo język kina cofnął się w rozwoju – komentuje twórca. – Przez to, ze kino stało się masowym produktem, tolerancja na nowości spadła. Cudowne filmy Rene Claira kiedyś były popularne, dzisiaj stanowiłyby niszę. Mimo że teoretycznie ludzie stali się bardziej wykształceni.
Ale też Krzysztof Zanussi potrafił zaskakiwać, sprawnie budować klasyczną narrację czy tworzyć kino historyczne. W 1981 sportretował Jana Pawła II w „Z dalekiego kraju”, a trzy lata później z wojenną opowieścią „Rok spokojnego słońca”, triumfował w Wenecji. Konsekwentnie robił swoje również po 1989 roku. Choć w III RP wciąż pojawiały się plotki o propozycjach piastowania różnych formalnych stanowisk, np. prezesa telewizji czy ambasadora w Rosji, Krzysztof Zanussi wybierał kino. I nawet w dojrzałym wieku potrafił zaskoczyć. Po pięknym i gorzkim podsumowaniu losów jego inteligenta w „Persona non grata”, we Włoszech zrobił zaskakującą historię o pożądaniu i zmysłowości – „Czarne słońce”.
Nie odgradza się od współczesności. Nieustannie podróżuje na spotkania z widzami, odczyty, festiwale. Na audiencję do Jana Pawła II zabrał artystów hip-hopowych
Dzisiaj jest zasłużonym mistrzem. Ale nie odgradza się od współczesności. Stoi na czele zasłużonego studia filmowego Tor, nieustannie podróżuje na spotkania z widzami, odczyty, festiwale. Na audiencję do Jana Pawła II zabrał artystów hip-hopowych, był gościem programu „Bezludna wyspa” i popularnego rozrywkowego Kuba Wojewódzki Show. Uważałem, że takie idą czasy i występ wśród palm jest najmniejszą ceną, jaką mogę za uczestnictwo w życiu publicznym zapłacić. Niczego nie straciłem rozmawiając przy publiczności Kuby Wojewódzkiego, do której normalnie nie miałbym dojścia.
Także w kinie szuka uczciwego kompromisu, który pozwoli mu mówić do jak największego grona odbiorców. Do komedii „Serce na dłoni” zatrudnił skrajnie popową piosenkarkę Dodę (i zawsze mówił o niej z szacunkiem jako swojej aktorce), a jednocześnie nie zrezygnował z komentarzy na temat postmodernizmu. W „Obcym ciele” w konwencji thrillera badał realia korporacyjne i spustoszenia, jakie czynią one w duszy człowieka. A na siedemdziesięciolecie pozwolił sobie na intelektualny eksperyment: w „Rewizycie” odwiedził bohaterów swoich dawnych filmów, zastanawiając się, jak im się ułożyły dalsze losy i gdzie byliby dzisiaj.
A jego losy? Dzisiaj Zanussi mieszka pod Warszawą w pięknej willi otoczonej zielenią. W ogrodzie przyjmuje gości: studentów z Rosji, przyjaciół-intelektualistów, kolegów ze środowiska filmowego. Kiedy kilkadziesiąt osób przyjeżdża do niego na urodziny, żadne drzwi rezydencji nie są zamknięte. Bo Krzysztof Zanussi szanuje ludzi. Jeśli wpuszcza ich do domu, nie ukrywa kosztowności ani prywatnych zapisków. W końcu sam by nie nadużył cudzej gościnności.
Ta piękna posiadłość jest ostoją zanikającego świata. Wśród regałów wypełnionych książkami, zieleni, z niewielką prywatną salą kinową. Ale też tam znajduje reżyser czas na refleksję: – Fiodor Dostojewski mówił, że najważniejszą powinnością twórcy jest pytać: czy jest Bóg, czyli jakaś siła wyższa, czy jej nie ma? Jeśli jest to jaka? A jeśli nie ma to, to jakiej nie ma? Czy jeśli człowiek wpada na pasach pod samochód, ktoś ponosi za to odpowiedzialność? Warto było modlić się o opiekę czy to wszystko jest absurdalne i śmieszne? Trzeba mieć na ten temat pogląd. To powinno człowieka interesować.
2014 Obce ciało (film fabularny)
2009 Rewizyta (film fabularny)
2008 Głosy wewnętrzne (spektakl telewizyjny)
2008 Serce na dłoni (film fabularny)
2007 Czarne słońce (film fabularny)
2005 Persona non grata (film fabularny)
2005 Solidarność, Solidarność… (film fabularny)
2002 Sesja Kastingowa (spektakl telewizyjny)
2002 Suplement (film fabularny)
2000 Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (film fabularny)
1999 Skowronek (spektakl telewizyjny)
1997 Brat naszego Boga (film fabularny)
1996 „Nie lękajcie się”. Życie i nauczanie Jana Pawła II (dokument)
1996 Opowieści weekendowe (serial fabularny, telewizyjny)
1995 Cwał (film fabularny)
1993 Spotkanie domowe (serial dokumentalny)
1992 Dotkniecie ręki (film fabularny)
1990 Długa rozmowa z ptakiem (film fabularny, telewizyjny)
1990 Napoleon (serial fabularny)
1990 Witold Lutosławski w rozmowie z Krzysztofem Zanussim (dokument)
1990 Życie za życie. Maksymilian Kolbe (film fabularny)
1989 Stan posiadania (film fabularny)
1988 Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest (film fabularny)
1987 Wygasłe czasy (dokument, fabularyzowany)
1987 Moja Warszawa (dokument)
1987 Lied der toten Kinder (dokument)
1985 Paradygmat, czyli potęga zła (film fabularny)
1984 Rok spokojnego słońca (film fabularny)
1983 Sinobrody (film fabularny, telewizyjny)
1982 Capitali culturali — Vatiacano (dokument)
1982 Imperatyw (film fabularny)
1982 Niedostępna (film fabularny, telewizyjny)
1981 Z dalekiego kraju (film fabularny)
1981 Pokuszenie (film fabularny, telewizyjny)
1980 Constans (film fabularny)
1980 Kontrakt (film fabularny, telewizyjny)
1979 Mój Kraków (dokument)
1979 Drogi wśród nocy (film fabularny, telewizyjny)
1978 Spirala (film fabularny)
1977 Lekcja anatomii (film fabularny, telewizyjny)
1977 Dom kobiet (film fabularny, telewizyjny)
1976 Barwy ochronne (film fabularny)
1975 Miłosierdzie płatne z góry (film fabularny, telewizyjny)
1974 BIlans kwartalny (film fabularny)
1974 Morderstwo w Catamount (film fabularny)
1972 Hipoteza (film fabularny, telewizyjny)
1972 Iluminacja (film fabularny)
1971 Rola (film fabularny, telewizyjny)
1971 Za ścianą (film fabularny, telewizyjny)
1970 Góry o zmierzchu (film fabularny, telewizyjny)
1970 Życie rodzinne (film fabularny)
1969 Struktura kryształu (film fabularny)
1968 Zaliczenie (film fabularny, telewizyjny)
1967 Twarzą w twarz (film fabularny, telewizyjny)
1966 Maria Dąbrowska (dokument)
1966 Przemyśl (dokument)
1965 Śmierć prowincjała (etiuda szkolna)
1964 Świadek (etiuda szkolna)
1963 Studenci (etiuda szkolna)
1962 Samolot z Budapesztu (etiuda szkolna)
1961 Holden (etiuda szkolna)
1961 Łapać złodzieja (etiuda szkolna)
1961 Parasol przy pogodzie (etiuda szkolna)
1961 Ułan i dziewczyna (etiuda szkolna)
2014 Obce ciało
Międzynarodowy Festiwal Kina Prawosławnego „Pokrow” w Kijowie − Nagroda Główna w konkursie filmów fabularnych
2005 Persona non grata
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Jury
The New York Polish Film Festival − Nagroda „Ponad Granicami” im. Krzysztofa Kieślowskiego w kategorii filmu pełnometrażowego
Złota Taśma − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski
2006 Solidarność, Solidarność…
Houston WorldFest Independent Film Festival − Platinum Award w kategorii: Independent Theatrical Feature Films & Videos: Historical / Period Piece
2002 Suplement
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie − nagroda FIPRESCI
2000 Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie − Nagroda Główna statuetka św. Jerzego
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Wielka Nagroda Jury „Złote Lwy”
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Dziennikarzy
Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii: Najlepsza reżyseria
Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii: Najlepszy film
Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii: Najlepszy scenariusz
Orzeł − Polska Nagroda Filmowa w kategorii: Najlepszy producent
Złota Kaczka − nagroda przyznawana przez miesięcznik „Film” w kategorii: najlepszy polski film
Złota Taśma − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia” − Nagroda Główna „Jańcio Wodnik” za najlepszy film fabularny
Tarnowska Nagroda Filmowa − Nagroda Jury Młodzieżowego
Wine Country Film Festival − nagroda w kategorii: najlepszy reżyser w konkursie międzynarodowym
1999 Brat naszego Boga
Teheran International Film Festival − nagroda za scenariusz
1996 Cwał
Toronto International Film Festival − Nagroda Stowarzyszenia Fahrenheita
Tokio International Film Festival − Nagroda Specjalna Jury
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Specjalna Jury
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Nagroda Dziennikarzy
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − Złoty Klakier, Nagroda Radia Gdańsk dla najdłużej oklaskiwanego filmu
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni − nagroda redakcji „Gościa Niedzielnego”
1993 Dotknięcie ręki
Złota Taśma − Nagroda Koła Piśmiennictwa Filmowego SFP w kategorii: film polski
1998 Stan posiadania
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie − nagroda jury ekumenicznego
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Strasburgu − nagroda jury
Nagroda Szefa Kinematografii za twórczość filmową w dziedzinie filmu fabularnego
1984 Rok spokojnego słońca
Venice International Film Festival − Złoty Lew
Venice International Film Festival − nagroda Związku Włoskich Dziennikarzy Filmowych dla filmu zagranicznego
1982 Imperativ
Venice International Film Festival − Nagroda Specjalna Jury
1980 Constans
Cannes International Film Festival − nagroda Jury
Cannes International Film Festival − nagroda Jury Ekumenicznego
Panama International Film Festival − Wielka Nagroda
Kartagena International Film Festival − nagroda za scenariusz
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda Specjalna Jury
1980 Kontrakt
Venice International Film Festival − wyróżnienie OCIC (Katolickie Biuro Filmowe)
Venice International Film Festival − wyróżnienie UNICEF
1978 Spirala
Cannes International Film Festival − nagroda Jury Ekumenicznego
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda Dziennikarzy
Panama International Film Festival − nagroda za reżyserię
Panama International Film Festival − nagroda za scenariusz
Złota Kamera − nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film o tematyce współczesnej
Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
1977 Barwy ochronne
Rotterdam International Film Festival − nagroda dziennikarzy
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Wielka Nagroda Jury „Złote Lwy”
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda za scenariusz
Teheran International Film Festival − „Złoty Koziorożec” za reżyserię
1974 Bilans kwartalny
Złota Kamera − nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film o tematyce współczesnej
Berlin International Film Festival − Nagroda Międzynarodowej Katolickiej Organizacji Filmowej
1972 Iluminacja
Locarno International Film Festival − Grand Prix
Locarno International Film Festival − nagroda FIPRESCI
Locarno International Film Festival − nagroda jury ekumenicznego
Mannheim International Film Festival − wyróżnienie
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku − Nagroda Specjalna Jury
Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film” − Grand Prix „Wielki Jantar”
Lubuskie Lato Filmowe − Złote Grono
Figueira da Foz International Film Festival − Złoty Medal
Syrenka Warszawska − nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP w kategorii filmu fabularnego
Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
Rawenna International Film Festival − Grand Prix
Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
Kolombo International Film Festival − II nagroda
1971 Za ścianą
San Remo Międzynarodowy Festiwal Filmów Autorskich − Grand Prix
1970 Życie rodzinne
Chicago International Film Festiwal − „Srebrny Hugo”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid − II Nagroda “Premio de San Gregorio”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid − Premio Cidad de Valladolid
Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda Koordynacyjnej Rady Artystycznej Kin Studyjnych
Lubuskie Lato Filmowe − Nagroda za scenariusz
Złota Kaczka − nagroda przyznawana przez czasopismo „Film” w kategorii: najlepszy film polski
1969 Struktura kryształu
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid − Premio Cidad de Valladolid
Syrenka Warszawska − nagroda Klubu Krytyki Filmowej SDP w kategorii filmu fabularnego
Panama International Film Festival − nagroda specjalna
Mar del Plata International Film Festival − Nagroda argentyńskich krytyków filmowych za debiut reżyserski
Mar del Plata International Film Festival − Nagroda Federacji Argentyńskich Klubów Filmowych
Mar del Plata International Film Festival − Nagroda za scenariusz
Kolombo International Film Festival − II nagroda
Nagroda im. Andrzeja Munka (przyznawana przez PWSFTviT)
1968 Krzysztof Penderecki
Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych i Animowanych w Lipsku − Srebrny Gołąb
Ogólnopolski Festiwal Filmów Krótkometrażowych w Krakowie − Nagroda Przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji „Srebrny Lajkonik” dla najlepszego filmu telewizyjnego
1965 Śmierć prowicjała
Wenecja Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych − Lew św. Marka w kategorii fabularnych filmów krótkich
Festiwal Etiud PWSFTviT − nagroda PF DKF
Mannheim International Film Festival − „Złoty Dukat” w kategorii filmów fabularnych do 60 min.
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Valladolid − Złota Aurelia
Festiwal Etiud Studenckich WGIK w Moskwie − nagroda za najlepszy film zagraniczny