AKTUALNOŚCI
20/10/2023
Zapomniane reżyserki. Opowieści o pionierkach polskiego kina
Już w czasach II RP w polskiej branży filmowej pracowało wiele kobiet, w tym cenione reżyserki, scenarzystki i dokumentalistki. Ich przed- i powojenna twórczość to fenomen na skalę światową. Kim były pierwsze polskie reżyserki? Dlaczego dziś często o nich nie pamiętamy? Dom Spotkań z Historią i Stowarzyszenie Kobiet Filmowców zapraszają na cykl poświęcony pionierkom polskiego kina.
Bohaterkami spotkań będą: Marta Flantz, Maria Hirszbein, Maria Morozowicz-Szczepkowska, Natalia Brzozowska, Helena Lemańska, Danuta Halladin, Helena Amiradżibi, Krystyna Gryczełowska, Jadwiga Żukowska i Irena Kamieńska. Ich dokonania i biografie przez lata pozostawały w cieniu mężczyzn. W ramach spotkań przybliżymy dorobek reżyserek i ich wpływ na rozwój sztuki filmowej. Opowiemy, z jakimi trudnościami musiały się mierzyć oraz o mechanizmach, które przyczyniły się do marginalizacji ich twórczości.
W temat wprowadzą: prof. Małgorzata Radkiewicz, prof. Katarzyna Mąka-Malatyńska, prof. Monika Talarczyk, prof. Maria Zmarz-Koczanowicz, dr Karolina Felberg, dr Anna Misiak, dr Piotr Pławuszewski, Katarzyna Wajda.
Cykl potrwa od września 2023 do maja 2024. Spotkania będą się odbywać w każdą ostatnią środę miesiąca o godz. 18:00 w Domu Spotkań z Historią w Warszawie (oprócz grudnia i marca). Wykłady będą transmitowane na profilach FB DSH i SKF.
PROGRAM
27 września 2023, godz. 18:00
Bohaterki: Marta Flantz i Maria Hirszbein
Marta Flantz (1885–1938)
Polska aktorka niemieckojęzyczna i reżyserka filmowa. Jedna z czterech kobiet – obok Niny Niovilli, Stanisławy Perzanowskiej i Wandy Jakubowskiej – które były reżyserkami pełnometrażowych filmów fabularnych w Polsce okresu międzywojennego. W latach 30. dołączyła do firmy producenckiej Leo-Film prowadzonej przez Marię Hirszbein. Była współscenarzystką i współreżyserką (wspólnie z Michałem Waszyńskim) kinowego przeboju na podstawie powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza „Prokurator Alicja Horn” (1933). W 1935 roku premierę miał jej samodzielny debiut „Kochaj tylko mnie”.
Maria Hirszbein (1889–1939 albo 1942)
Producentka filmowa i kierowniczka produkcji, jedna z pierwszych kobiet w polskiej produkcji filmowej. Współzałożycielka Polskiego Związku Producentów Filmowych (1927) oraz członkini władz Polskiego Związku Przemysłowców Filmowych. Od 1924 roku była związana z wytwórnią „Leo Forbert”, która specjalizowała się w produkcji dokumentów i fabuł w języku jidysz. Z czasem wykupiła udziały firmy i zmieniła jej nazwę na „Leo-Film”. Była to jedna z najważniejszych wytwórni filmowych lat 30. XX wieku w Polsce. W 1932 sukces przyniosła jej produkcja filmu „Legion ulicy” w reżyserii Aleksandra Forda. Produkcje Hirszbein wprowadzały nowe elementy do polskiej kinematografii, takie jak pierwsze zdjęcia realizowane na morzu („Zew morza”) czy problematykę społeczną („Legion ulicy”).
25 października 2023, godz. 18:00
Bohaterka: Maria Morozowicz-Szczepkowska
Wykładowczyni: dr Karolina Felberg
Maria Morozowicz-Szczepkowska (1885–1968)
Aktorka, pisarka, autorka sztuk teatralnych i scenarzystka filmowa. Jako aktorka zadebiutowała w warszawskim teatrze Elizeum w 1902 roku. Występowała w teatrach warszawskich – Letnim, Nowości, Nowym – oraz w Wilnie, w krakowskim Teatrze Miejskim i Teatrze Polskim w Poznaniu. W okresie międzywojennym przygotowała trzy scenariusze dla wytwórni filmowej Sfinks oraz scenariusz do filmu „Wyrok życia” (reż. Juliusz Gardan, 1933), w którym główne role zagrały Irena Eichlerówna i Jadwiga Andrzejewska. W 1966 została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski z okazji 55. rocznicy pracy twórczej.
29 listopada 2023, godz. 18:00
Bohaterka: Helena Amiradżibi
Wykładowczyni: dr Anna Misiak
Helena Amiradżibi (1932-2017)
Urodziła się w Gruzji w arystokratycznej rodzinie, studiowała reżyserię w Moskwie. Jest autorką kilkunastu filmów dokumentalnych oraz fabularnych. Większość ze stworzonych przez siebie filmów zrealizowała dla Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie. Jej wczesny dorobek tematycznie specjalnie się nie wyróżniał. Dopiero w latach 60-tych ujawniła się jako oryginalna autorka filmowa. Jej najciekawsze krótkometrażówki o doświadczeniach kobiet w PRL subtelnie pokazują życie bohaterek z ich własnej perspektywy. Zambrów (1962), Komu sukienkę (1963), Kariera (1964) i Kobieta to słaba istota (1964) to dziś nie tylko historyczne zapisy refleksji na kobiecością w komunizmie, ale unikalne zekranizowane wypowiedzi odważnej, czułej i zabawnej feministycznej pionierki. Jej film “Oblatywacze” został w 1960 roku nagrodzony na Festiwalu Filmowym w Wenecji. Wyreżyserowała także fabuły – “Wieczór przedświąteczny” oraz “Kto wierzy w bociany”. Na podstawie powieści Andrzeja Struga pod tytułem “Fortuna kasjera Śpiewankiewicza” nakręciła film fabularny pod tytułem “Fortuna”. Jest autorką kilku wspomnieniowych książek.
13 grudnia 2023, godz. 18:00
Bohaterka: Natalia Brzozowska
Wykładowczyni: mgr Katarzyna Wajda
Natalia Brzozowska (1915–1988)
Pierwsza polska powojenna reżyserka filmów dokumentalnych. Absolwentka malarstwa na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Mistrzyni dokumentu poetyckiego. Realizowane przez nią dokumenty miały charakter lirycznych, bogatych wizualnie, dynamicznie zmontowanych esejów. Na Zjeździe Filmowców w Wiśle w 1949, podczas którego ogłoszono socrealizm jedynym słusznym kierunkiem w filmie, Natalia Brzozowska została skrytykowana i odsunięta od robienia filmów. Oskarżono ją o „formalistyczną metodę maskowania wrogiej ideologii”, a dokument „Kopalnia” odłożono na półkę. Złamana i upokorzona, nigdy nie powróciła do kręcenia filmów.
31 stycznia 2024, godz. 18:00
Bohaterka: Helena Lemańska
Wykładowczyni: prof. dr hab. Monika Talarczyk
Helena Lemańska (1919–2017)
Absolwentka polonistyki i filmoznawstwa na Uniwersytecie Jagielońskim. Historyczka polskiego kina, edukatorka filmowa oraz filmografka w Filmotece Narodowej-Instytucie Audiowizualnym. Autorka i współautorka licznych publikacji z zakresu historii kina i kultury popularnej. Reżyserka filmów dokumentalnych żydowskiego pochodzenia. Wojnę udało jej się przeżyć w ZSRR, gdzie studiowała rusycystykę. W latach 50. uznawana była za jedną z najwybitniejszych twórczyń dokumentalnych na świecie. Autorka nagradzanych filmów, m.in. „Bambus mój brat” (1955), za który otrzymała nagrodę główną w kategorii film dokumentalny na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach w 1956 oraz filmu „Uwaga, uwaga nadchodzi” (1966) nagrodzonego na Krakowskim Festiwalu Filmowym. W latach 1950–1967 była redaktorką naczelną Polskiej Kroniki Filmowej. W czasach odwilży po śmierci Stalina starała się, aby materiały realizowane przez PKF były krytycznym komentarzem rzeczywistości i przemycały treści oficjalnie zakazane. W 1967 odeszła z Kroniki i wyjechała do Paryża.
28 lutego 2024, godz. 18:00
Bohaterka: Danuta Halladin
Wykładowca: dr Piotr Pławuszewski
Danuta Halladin (1930–1987)
Reżyserka i scenarzystka filmów dokumentalnych. Absolwentka Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi. Należała do grupy młodych filmowców, którzy w połowie lat 50. odważyli się obnażyć fasadowość komunizmu oraz pokazać jego wstydliwe oblicze i bolączki zwykłych ludzi. Ich filmy nazwano dokumentami „czarnej serii” Często bohaterami filmów Danuty Halladin były dzieci, dlatego nazywano ją Nasfeterem polskiego dokumentu. Przyjaźniła się z Lidią Zonn, wieloletnią montażystką jej filmów oraz Kazimierzem Karabaszem, jej mężem.
13 marca 2024, godz. 18:00
Bohaterka: Jadwiga Żukowska
Wykładowczyni: prof. dr hab. Katarzyna Mąka-Malatyńska
Jadwiga Żukowska (1926–2008)
Reżyserka, scenarzystka i montażystka, przez większość swojej pracy zawodowej związana z łódzką Wytwórnią Filmów Oświatowych. Realizowała filmy dokumentalne o różnorodnej tematyce: o problemach społecznych, sztuce, balecie, a także o dzieciach i dla dzieci. Poświęcała wiele uwagi stronie wizualnej swoich filmów, które sama montowała. Jest laureatką około 45 nagród na najważniejszych polskich i światowych festiwalach filmów krótkometrażowych, m.in. w Krakowie, Mannheim, Bilbao, Oberhausen, Berlinie, Moskwie, Tampere i Teheranie. Wśród nagrodzonych tytułów znalazł się osobisty obraz „Ze światłem”, który reżyserka poświęciła swoim najbliższym.
24 kwietnia 2024, godz. 18:00
Bohaterka: Krystyna Gryczełowska
Wykładowczyni: prof. dr hab. Maria Zmarz-Koczanowicz
Krystyna Gryczełowska (1930–2009)
Reżyserka i scenarzysta filmów dokumentalnych, jedna z twórczyń Polskiej Szkoły Dokumentu lat 60 i jedna z najwybitniejszych dokumentalistek w historii polskiego kina. Absolwentka wydziału scenariopisarstwa moskiewskiego w Państwowym Instytucie Kinematografii Federacji Rosyjskiej im. S.A. Gierasimowa. Po powrocie do Polski związana z warszawską Wytwórnią Filmów Dokumentalnych. Debiutowała w 1955 roku dokumentem „Wyprawa na Czarcią Wyspę”. Wielokrotna zdobywczyni Złotego Lajkonika na Krakowskim Festiwalu Filmowym oraz laureatka wielu nagród filmowych. Autorka filmów, m.in. „Siedliszcze”, „Nazywa się Błażej Rejdak, mieszka we wsi Różnica w jędrzejowskim powiecie”, „90 dni mroku”. Jej film „Nasze znajome z Łodzi” o łódzkich włókniarkach – to jeden z najważniejszych obrazów życia robotnic w PRL-u.
29 maja 2024, godz. 18:00
Bohaterka: Irena Kamieńska
Wykładowczyni: prof. dr hab. Maria Zmarz-Koczanowicz
Irena Kamieńska (1928–2016)
Reżyserka, scenarzystka oraz realizatorka filmów dokumentalnych związana z Warszawska Wytwórnią Filmów Dokumentalnych. Jedyna reżyserka, która trzykrotnie zdobyła Grand Prix na festiwalu filmów krótkometrażowych w Krakowie, najważniejszym krajowym konkursie dla dokumentalistów. Przedstawicielka tzw. „szkoły Karabasza”, Której główną zasadą było kręcenie dokumentów w oparciu o długotrwałą obserwację. Wprowadzała do swoich filmów element kreacji, najpierw definiując problem, a potem szukając do niego bohaterów i miejsca, które go najlepiej zobrazują. Często skupiała się na losach kobiet. Autorka takich filmów jak „Wyspa kobiet” (1968) czy głośnych „Robotnic” (1980).
Organizatorzy: Stowarzyszenie Kobiet Filmowców i Dom Spotkań z Historią
Projekt jest współfinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej oraz Dzielnicę Śródmieście m.st. Warszawy
Partnerzy: Stowarzyszenie Filmowców Polskich, Szkoła Historycznego Dokumentu Filmowego i Archiwum Kobiet, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, Fundacja HER Docs.
więcej o kolejnych spotkaniach czytaj tu → Dom Spotkań z Historią